Obecnie w Kanadzie znajduje się 19 obszarów ochrony nocnego krajobrazu uznawanych przez Royal Astronomical Society of Canada (RASC), czołową kanadyjską organizację zajmującą się problematyką zanieczyszczenia świetlnego. Podzielić je można pod względem położenia na te zlokalizowane w zachodniej części kraju (prowincje: Alberta, Kolumbia Brytyjska, Saskatchewan), w rejonie Wielkich Jezior (Ontario) oraz we wschodniej części Kanady (Nowy Brunszwik, Nowa Szkocja, Quebec). Większość z nich powstała po 2005 roku.
Ryc. 1. Podstawowe informacje dotyczące kanadyjskich obszarów ochrony ciemnego nieba
Sama problematyka koordynacji działań w zakresie minimalizacji skutków zanieczyszczenia świetlnego pojawiła się w łonie RASC oficjalnie w 1991 r . Powołano wtedy do życia Light-Pollution Abatement Committee, będącą komórką RASC odpowiedzialną za aktywność w zakresie walki z zanieczyszczeniem świetlnym. Do jej głównych zadań należy zwiększanie świadomości wśród społeczeństwa i polityków, dotyczącej negatywnych skutków nadmiernego i nieefektywnego oświetlenia ulicznego, a także nakłanianie organizacji pozarządowych oraz jednostek samorządowych do działań w tym zakresie. W ostatnich siedmiu latach odnotowano duży wzrost zarówno pod względem liczby ustanawianych obszarów objętych tego typu ochroną jaki i ogólnej powierzchni przez nie zajmowanej. W wyniku tych trendów obszar Kanady podlegający ochronie nocnego krajobrazu w latach 1999-2013 zwiększył się trzy tysiące razy.
Ryc. 2. Przestrzenne rozmieszczenie parków ciemnego nieba w Kanadzie
Obszarami, na których oferta turystyki astronomicznej jest najbardziej rozwinięta są: Cypress Hills DSP, Mont Megantic IDSR, Gordon’s Park, Grasslands DSP, Jasper Park oraz Bluewater DSP. Niemal wszystkie omawiane parki i rezerwaty prowadzą programy edukacyjne dla odwiedzających ich turystów z zakresu astronomii oraz problematyki zanieczyszczenia świetlnego. Organizowane są również festiwale i imprezy cykliczne, podczas których ich uczestnicy mogą zaznajomić się z obiektami nocnego nieba a także z podstawowym sprzętem obserwacyjnym.
Ryc. 3. Oferta astroturystyczna wybranych parków ciemnego nieba
Najstarszym rezerwatem ciemnego nieba w Kanadzie i zarazem na świecie jest Torrance Barrence Dark Sky Preserve. Ustanowiony został na terenie rezerwatu przyrody Torrance Barrence w prowincji Ontario. Historia ochrony przyrody na tym terytorium sięga początku lat 90-tych kiedy zaczęto wysuwać postulaty o objęciu ochroną tego obszaru. Po licznych konsultacjach lokalne Ministerstwo Zasobów Naturalnych (Ministry of Natural Resources, w skrócie MNR) ustanowiło na tym terytorium w czerwcu 1997 r. rezerwat przyrody o powierzchni 1906 ha. Po tych wydarzeniach na wniosek Muskoka Heritage Foundation, przy aprobacie MNR oraz Township of Muskoka Lakes Ratepayers Association, a także Township of Muskoka Lakes ogłoszono na corocznym zjeździe Kanadyjskiego Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego w lipcu 1999 r. w Toronto utworzenie na tym obszarze rezerwatu ciemnego nieba. Deklaracja ta związana była głównie z troską o zachowanie naturalnie ciemnego nieba nad tymi terenami dla miłośników astronomii amatorskiej (bliska odległość od aglomeracji Toronto). Dodatkowo decyzja ta miała na celu ochronę m.in.: 463 endemicznych gatunków roślin naczyniowych, 94 gatunków ptaków, 19 gatunków ssaków, 28 gatunków motyli, 8 gatunków ważek oraz 18 gatunków gadów i płazów przed potencjalnym negatywnym oddziaływaniem zanieczyszczenia świetlnego.
Ryc. 4. Tablica informująca o ochronie nocnego nieba w Torrance Barrens
Pierwszym z kanadyjskich parków narodowych, który wprowadził ochronę nocnego krajobrazu na swoim terytorium był Point Pelee National Park, położony w Ontario nad Jeziorem Erie. Jako park narodowy unkcjonuje od 1918 r., a ochrona ciemnego nieba zapoczątkowana została tutaj w maju 2006 r. Obszar ten jest słynny wśród miłośników turystyki ornitologicznej (zaobserwowano tutaj ponad 380 gatunków ptaków). Każdej wiosny organizowany jest w parku festiwal związany z obserwacją migrujących ptaków, zaliczający się do najpopularniejszych tego typu wydarzeń na kontynencie amerykańskim.
Również na terytorium prowincji Ontario znajduje się pierwszy w Kanadzie park ciemnego nieba utworzony od podstaw dla celów rekreacyjnych. Jest nim Gordon’s Park Dark-Sky Preserve położony na wyspie Manitoulin, uznany przez RASC w 2008 r. Charakteryzuje się wysokiej jakości nocnym niebem (co najmniej 7,5 mag ), w związku z czym na jego terenie odbywają się liczne festiwale astronomiczne.
Warto wyróżnić również Międzynarodowy Rezerwat Ciemnego Nieba Mont Megantic, będący jak dotąd jedynym obszarem ochrony nocnego nieba w Kanadzie honorowanym przez International Dark-Sky Association (tj. Międzynarodowy Związek Ciemnego Nieba). Ustanowiony został jako strefa ochronna o promieniu 50 km wokół jednego z najważniejszych obserwatoriów astronomicznych w Kanadzie – Mont-Megantic. Jego centrum stanowi park narodowy o tej samej nazwie, istotny z powodu występującej na jego terenie bioróżnorodności (m.in. występuje tam ponad 120 gatunków ptaków).
Ryc. 5. Centrum Astrolab w parku Mont-Megantic
Pozostałe kanadyjskie obszary ochrony ciemnego nieba można podzielić na trzy kategorie. Pierwszą z nich stanowią obszary utworzone na terenach wcześniej już funkcjonujących parków narodowych (Grasslands, Bruce Penisula, Kochibouguac, Kejimkujik, Fundy, Jasper, Wood Buffalo). Do drugiej kategorii należą parki i rezerwaty leżące na terytoriach niższej rangi obszarów chronionych (McDonald, Cypress Hills, Beaver Hills, Mount Carleton, Bluewater, North Frontenac). W skład ostatniej natomiast należą parki zlokalizowane w ośrodkach miejskich (Irving Park, Cattle Point).
Ryc. 6. Zorza polarna nad parkiem Wood Buffalo
Grzegorz Iwanicki
Źródła ilustracji:
Ryc. 1. (opracowanie własne)
Ryc. 2. (opracowanie własne)
Ryc. 3. (opracowanie własne)
Ryc. 4. (http://explorersedge.ca/business-listings/torrance-barrens-dark-sky-preserve/)
Ryc. 6. (http://wildernessastronomy.com/)