Międzynarodowy rok astronomii tuż,
tuż…

Andrzej Woszczyk

Organizacja Narodów Zjednoczonych proklamowała rok 2009 Międzynarodowym Rokiem Astronomii. Formalny wniosek został złożony przez Republikę Włoską (2001 r.), a pretekstem była, przypadająca w 2009 r., 400-letnia rocznica skierowania przez Galileusza teleskopu na niebo i rozpoczęcie w ten sposób trwającej do dziś epoki wspaniałych odkryć. Później formalne uchwały podjęły Międzynarodowa Unia Astronomiczna (2003 r.) i Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO, 2005 r.), by wreszcie została przyjęta rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ (2007 r.). Pisaliśmy o tych wydarzeniach w „Uranii–Postępach Astronomii” nr 2/2007, s. 73 i nr 1/2008, s. 32. Dziś pragniemy Państwu przypomnieć ideę Międzynarodowego Roku Astronomii 2009, pierwszego takiego roku w historii, i zachęcić do przemyśleń na temat: co ja mogę zrobić dla szerokiej popularyzacji wiedzy o otaczającym nas świecie?

Rys. 1

Czterysta lat temu nowo odkrytą, bardzo małą i niedoskonałą lunetą Galileusz dostrzegł m.in. plamy na Słońcu, księżyce Jowisza, pierścienie Saturna i rzeźbę powierzchni Księżyca. Dziś teleskopy na powierzchni Ziemi i w przestrzeni kosmicznej badają Wszechświat przez 24 godziny na dobę we wszystkich zakresach długości fal promieniowania i energii promieniowania korpuskularnego. Przyniosło to i przynosi nadal wiele odkryć, które nie tylko zmieniły nasze spojrzenie na Wszechświat, ale też doprowadziły do rewolucji naukowej w wielu dziedzinach badań. Międzynarodowy Rok Astronomii 2009 da wszystkim narodom okazję uczestniczenia w tych fascynujących badaniach, a każdemu z nas, mieszkańców Ziemi, odkrywania i lepszego rozumienia świata, który nas otacza. Przez osobiste obserwacje dziennego i nocnego nieba zainteresuje ich pięknem naszego otoczenia i smakiem jego odkrywania. „Wszechświat jest Twój, ale odkryj go!” — chciałoby się powiedzieć. A jego poznanie otwiera nam oczy na inne dziedziny nauki, zjawiska przyrodnicze, społeczne i filozoficzne.

W szczególności, celami i przedmiotem Międzynarodowego Roku Astronomii 2009 (IAY 2009) są między innymi:

  • rozszerzenie świadomości naukowej wszystkich narodów Ziemi poprzez dostarczanie im współczesnych wyników badań i pokazanie dróg prowadzących do ich uzyskania;
  • wspieranie szerokiej dostępności do nowej wiedzy i nowych doświadczeń badawczych, w tym obserwacyjnych;
  • wzmocnienie wspólnot astronomicznych w krajach rozwijających się, m.in. poprzez inicjację i stymulację współpracy międzynarodowej;
  • popieranie i polepszanie wszystkich form edukacji w dziedzinie nauk przyrodniczych w szkołach, planetariach i muzeach;
  • propagowanie nowoczesnego obrazu nauki i uczonych poprzez zacieśnienie związków między nauczycielami przedmiotów przyrodniczych i uczonymi starającymi się wydrzeć Naturze prawa, którymi się rządzi. W dalszej perspektywie powinno to doprowadzić do wzrostu liczby kandydatów na przyrodnicze i techniczne kierunki studiów;
  • ułatwianie powstawania nowych ośrodków badawczych i wzmocnienie istniejących związków między miłośnikami astronomii, edukatorami, uczonymi i dziennikarzami naukowymi na wszystkich poziomach: lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym;
  • ochronę miejsc obserwacji astronomicznych i ciemnego nieba przed niepotrzebnym rozświetlaniem go (co uniemożliwia nie tylko dostrzeżenie i podziwiane gwiazd, ale też ich badanie) i zaśmiecaniem przestrzeni okołoziemskiej. Rozbudzanie świadomości tego, że zachowanie i ochrona ciemnego nieba i miejsc obserwacji astronomicznych jest nie tylko ochroną naszego środowiska naturalnego, ale także ochroną dziedzictwa kulturalnego ludzkości.

Jako wykonawcę programu IAY2009 ONZ wyznaczyło UNESCO, ale zachęciło do współdziałania Międzynarodową Unię Astronomiczną (która zresztą bardzo aktywnie uczestniczyła w przygotowaniu programu IAY2009), wielkie obserwatoria międzynarodowe, placówki astronomiczne w poszczególnych krajach, astronomów i miłośników astronomii, uczniów i studentów. Z założenia oczekuje się, że aktywności Międzynarodowego Roku Astronomii w dużej mierze opierać się będą na społecznym zaangażowaniu rzesz miłośników astronomii i studentów. NASA już zresztą wyznaczyła swych studenckich ambasadorów astronomii na ten okres.

Jeszcze w październiku 2008 r. UNESCO i MUA podpiszą porozumienie w sprawie wytypowania i prawnej ochrony miejsc obserwacji astronomicznych, które mają wyróżniającą się, uniwersalną wartość dla dziedzictwa kulturalnego ludzkości. Chodzi o zarówno o prehistoryczne pomniki związane z astronomią, jak i nowoczesne, wielkie obserwatoria. Tak, jak istnieje Lista Światowego Dziedzictwa Kultury, tak powstanie Światowa Lista Dziedzictwa Astronomicznego Ziemi. Międzynarodowa Unia Astronomiczna już powołała odpowiednią Grupę Roboczą, która ma wypracować kryteria i warunki wpisania wybranego obiektu na światową listę najważniejszych dla kultury ludzkości obiektów astronomicznych. Przewodniczy jej znany brytyjski archeoastronom z Uniwersytetu w Leicester, prof. Clive Ruggles, który jest też aktualnie viceprezydentem Komisji 41 (Historii Astronomii) Międzynarodowej Unii Astronomicznej.

Dotychczas 139 państw i kilkanaście organizacji zgłosiło swój udział w aktywnościach Roku Astronomii. To jest bezprecedensowe zainteresowanie, wielki kapitał w rękach organizatorów działań oświatowych i szeroko pojętej edukacji społeczeństw. W Polsce program obchodów Roku Astronomii koordynuje Polskie Towarzystwo Astronomiczne. Powołano specjalną Grupę Roboczą, w której skład wchodzą przedstawiciele ośrodków astronomicznych, PTA, PTMA, planetariów i muzeów. Temu Komitetowi przewodniczy znany popularyzator astronomii dr Stanisław Bajtlik z Centrum Astronomicznego PAN w Warszawie. Planowane są spotkania i wykłady popularnonaukowe wygłaszane przez wybitnych astronomów w wielu miastach, dni otwarte w Obserwatoriach, pokazy nieba przez teleskopy różnej wielkości, obozy obserwacyjne, wystawy obrazów ciał i zjawisk niebieskich itp. Program nie jest zamknięty, a wręcz przeciwnie — otwarty. Otwarty na inicjatywy i pomysły wszystkich Państwa, którzy czytacie tę informację. Konieczne wręcz są inicjatywy oddolne, organizowanie małych kręgów zainteresowań np. obserwacjami meteorytów, obserwacjami plam słonecznych, obserwacjami wybranych zjawisk czy gwiazd zmiennych. Nie od rzeczy będzie poznawanie gwiazdozbiorów i mitologii z nimi związanej, rozpoznawanie konfiguracji gwiazd w różnych porach roku, zapoznanie się z widocznością planet czy budową instrumentów.

Dążąc do zwiększenia zainteresowania niebem, Redakcja „Uranii” ogłasza konkurs na najciekawsze obserwacje astronomiczne w roku 2009. Mogą to być obserwacje w różnych dziedzinach widma promieniowania, mogą być stosowane różne techniki obserwacyjne i obserwowane najróżniejsze obiekty i zjawiska astronomiczne. Konkurs rozstrzygniemy po Kopernikowskich urodzinach w 2010 r. Staramy się, aby laureaci najciekawszych obserwacji otrzymali interesujące i wartościowe nagrody.

Więcej na temat Międzynarodowego Roku Astronomii 2009 można znaleźć na następujących portalach astronomicznych:

Prof. Andrzej Woszczyk

(Źródło: „Urania — PA” nr 6/2008)