Przejdź do treści

Obecnie w Polsce funkcjonują dwa parki ciemnego nieba (w Sudetach – Izerski Park Ciemnego Nieba oraz w Bieszczadach – Park Gwiezdnego Nieba „Bieszczady”). Planowane jest także utworzenie dwóch kolejnych (w Wielkopolsce – Izdebska Ostoja Ciemnego Nieba i na Lubelszczyźnie – Park Ciemnego Nieba „Roztocze”). Dodatkowo czynione są starania aby chronić ciemne niebo również w Drawieńskim Parku Narodowym. Podstawy prawne tworzenia tego typu obszarów w poszczególnych krajach różnią się od siebie. W Polsce parki ciemnego nieba nie posiadają osobowości prawnej w odróżnieniu od innych powierzchniowych form ochrony przyrody. Powstanie obu istniejących w Polsce parków było więc możliwe jedynie poprzez podpisanie umów partnerskich pomiędzy poszczególnymi lokalnymi instytucjami.

Negatywne skutki zanieczyszczenia świetlnego są niepodważalne, jednak próżno szukać w polskim prawie regulacji dotyczących tej problematyki. W ustawie z 27 kwietnia 2001 r. noszącej nazwę Prawo Ochrony Środowiska ani razu nie pada termin związany z zanieczyszczeniem świetlnym. Również w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. O ochronie przyrody tematyka zanieczyszczenia świetlnego w ogóle nie została uwzględniona, mimo że w obu wymienionych dokumentach wielokrotnie pojawiają się postulaty dotyczące ochrony walorów krajobrazowych, a także ochrony powietrza i atmosfery. Istnieje jednak szansa, że – poprzez działalność środowisk skupionych wokół astronomii amatorskiej – problem ochrony nocnego krajobrazu znajdzie odzwierciedlenie w zapisach oficjalnych dokumentów z zakresu ochrony środowiska. Jednym z pierwszych zwiastunów nadejścia zmiany stanowiska państwowych instytucji wobec problematyki zanieczyszczenia świetlnego jest decyzja Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach 2012 r. przyznająca wsparcie finansowe Programowi Ciemne Niebo.

Izerski Park Ciemnego Nieba

Pierwszym parkiem ciemnego nieba w Polsce i zarazem drugim w Europie był Izerski Park Ciemnego Nieba (IPCN). Utworzony został 4 listopada 2009 r. na terenie Gór Izerskich w ramach projektu Astro Izery. Zajmuje powierzchnię 75 km² i zlokalizowany jest zarówno po Polskiej jak i po Czeskiej stronie łańcucha górskiego, będąc pierwszym transgranicznym obszarem tego typu na świecie. Pomysłodawcą wykorzystania Gór Izerskich w zakresie astroturystyki byli astronomowie z Instytutu Astronomicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Pracownicy Instytutu we współpracy z Nadleśnictwem Świeradów i Nadleśnictwem Szklarska Poręba przygotowali dla turystów w parku proste instrumenty astronomiczne wraz ze ścieżką dydaktyczną (o długości 11,2 km), stanowiącą model Układu Słonecznego w skali jeden do miliarda. Park obejmuje również czeską stronę Gór Izerskich więc jego ustanowienie nie byłoby możliwe bez udziału tamtejszych instytucji. Do sygnatariuszy umowy powołującej do życia Izerski Park – oprócz wymienionych wyżej polskich instytucji – dołączył Instytut Astronomiczny Akademii Nauk Republiki Czeskiej, Obszar Krajobrazu Chronionego Jizerskie Hory oraz Dyrekcja Regionalnych Lasów Republiki Czeskiej w Libercu.

Mapa IPCN

Ryc. 1. Izerski PCN (niebieska linia) na tle mapy fizycznej

Pomysłodawcami rozwoju turystyki astronomicznej w Górach Izerskich byli: Sylwester Kołomański, Tomasz Mrozek (Instytut Astronomiczny UWr), Grzegorz Zakowicz (XIII LO Wrocław) oraz Tomasz L. Czarnecki (portal astronomia.teleskopy.net). Dzięki pomocy lokalnych instytucji i organizacji możliwa była budowa: zegara słonecznego, gnomonu oraz ścieżki dydaktycznej „model Układu Słonecznego”, składającej się z głazów symbolizujących Słońce, 8 planet oraz 5 planet karłowatych. Wszystkie te atrakcje zlokalizowane są w miejscowości Orle po polskiej stronie parku. Na terenie Izerskiego PCN cyklicznie organizowane są również Ogólnopolskie Spotkania Astronomiczne, Szkolne Warsztaty Astronomiczne, Warsztaty Astronomiczne dla Nauczycieli oraz Astronomiczny Dzień w IPCN, którego 10 edycja odbyła się we wrześniu 2014 r. Wymienione imprezy propagują wśród turystów i lokalnej społeczności postawy proekologiczne związane z ochroną nocnego krajobrazu, a także przyczyniają się do poszerzania wiedzy z zakresu astronomii wśród osób uczestniczących w tych przedsięwzięciach.

Uroczystość otwarcia ścieżki dydaktycznej i gnomona

Ryc. 2. Uroczystość otwarcia ścieżki planetarnej i gnomona w IPCN (wrzesień 20101)

Park Gwiezdnego Nieba Bieszczady

Drugi park ciemnego nieba w Polsce powstał w marcu 2013 r. w Bieszczadach, a w jego utworzeniu udział brały następujące instytucje: gminy Lutowiska oraz Komańcza, Bieszczadzki Park Narodowy, Zespół Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie, Nadleśnictwa Lutowiska i Stuposiany, Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki Krakowskiej, Uniwersytet Pedagogiczny, Fundacja Bieszczadzka, Bieszczadzka Agencja Rozwoju Regionalnego, Fundacja Przyroda Karpat oraz Zespół Szkół w Lutowiskach. Park Gwiezdnego Nieba Bieszczady zajmuje powierzchnię 1138,5 km² i w jego skład wchodzą: Bieszczadzki Park Narodowy, Park Krajobrazowy Doliny Sanu oraz Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy. Niska gęstość zaludnienia na tych terenach, a także przejrzystość górskiego powietrza wpływają na bardzo dobrą jakość tutejszego nocnego nieba - według niektórych osób związanych z astronomią jest ono pod tym względem najlepsze w Polsce.

Panaromana nocnego nieba nad Bieszczadzkim Parkiem

Ryc. 3. Panorama nocnego nieba nad Parkiem Gwiezdnego Nieba Bieszczady

Działania z zakresu astroturystyki w bieszczadzkim parku obejmują organizowanie pokazów i warsztatów astronomicznych, a także warsztatów fotograficzno-astronomicznych "Bieszczady dniem i nocą". W skład infrastruktury astroturystycznej wchodzą: Centrum Informacyjne w Stuposianach (wyposażone w sprzęt multimedialny oraz instrumenty obserwacyjne), sieć tarasów widokowych przystosowanych do prowadzenia obserwacji oraz pięć zegarów słonecznych. Wymienione wyżej inwestycje realizowane były w ramach projektu "Bieszczady. Niebo i Gwiazdy".

Tablica informacyjna na Przełęczy Wyżnej

Ryc. 4. Tablica informacyjna na Przełęczy Wyżnej

 

Grzegorz Iwanicki

Źródła ilustracji:

Ryc. 1. (http://www.astro.uni.wroc.pl/astroizery/projekt/projekt.htm)

Ryc. 2. (http://www.astro.uni.wroc.pl/astroizery/wydarzenia/wydarzenia.html)

Ryc. 3. (http://www.lutowiska.pl/park-gwiezdnego-nieba)

Ryc. 4. (http://www.twojebieszczady.net/rozmaitosci/pgnb.php)