Począwszy od XXV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, (Kraków, 10–13 IX 1991), w kolejnych materiałach zjazdowych zamieszczane są m. in. informacje o miejscu i czasie trwania poprzednich zjazdów, a także przedstawione są nazwiska wybieranych w kolejnych kadencjach prezesów Towarzystwa. Okazuje się jednak, że w programach zjazdów pominięto nazwisko prof. Edwarda Warchałowskiego (1885–1953), który został wybrany prezesem PTA w 1934 r.

Przypomnijmy:

Polskie Towarzystwo Astronomiczne powstało w dniu 19 lutego 1923 r. na zjeździe w Toruniu. Jednym z inicjatorów powołania Towarzystwa, które m. in. miało jednoczyć astronomów i geodetów polskich, był prof. Tadeusz Banachiewicz. W wyniku wyborów wyłoniono pierwszy Zarząd, w skład którego weszli: prof. Banachiewicz (Kraków) — prezes, prof. Władysław Dziewulski (Wilno) — wiceprezes oraz członkowie: prof. Marcin Ernst (Lwów), prof. Michał Kamieński (Warszawa) i dr Józef Witkowski (Kraków).

Jeszcze na zjeździe toruńskim prof. Banachiewicz wystąpił z propozycją powołania Narodowego Instytutu Astronomicznego. Mimo licznych apeli Instytut ten, istniejący formalnie przy PTA, nie zdołał uzyskać na swą działalność większych środków finansowych, toteż T. Banachiewicz zdecydował o powołaniu niezależnego stowarzyszenia o tej samej nazwie, wycofując się równocześnie z aktywnej działalności w Towarzystwie.

Na przełomie lat 20. i 30. XX w. współpraca pomiędzy polskimi ośrodkami astronomicznymi (Kraków, Lwów, Poznań, Warszawa i Wilno) była bardzo luźna, przy niemal zupełnym zaniku aktywności Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. Przełomem miał się stać zjazd, który został zwołany przez prof. Władysława Dziewulskiego z Wilna, pełniącego obowiązki prezesa, wobec braku jakiegokolwiek zainteresowania sprawami Towarzystwa ze strony T. Banachiewicza.

Zjazd odbył się w Warszawie, w dniach 29–31 sierpnia 1934 r. w salach Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, w obecności Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Wacława Jędrzejewicza, dyrektora Departamentu prof. Bystronia, Rektora Uniwersytetu Warszawskiego prof. Pieńkowskiego i in. W zjeździe wzięło udział ok. 40 osób, reprezentujących wszystkie polskie ośrodki astronomiczne. Z powodu choroby w zjeździe nie uczestniczył prof. Tadeusz Banachiewicz, a jego referat o nowym grawimetrze skonstruowanym w Krakowie został odczytany.

W ostatnim dniu zjazdu, tj. 31 sierpnia 1934 r. odbyło się walne zebranie Towarzystwa. Prezesem Towarzystwa (na dwuletnią kadencję) został wybrany wspomniany na wstępie profesor Politechniki Warszawskiej, rektor tej uczelni, Edward Warchałowski, wybitny specjalista w zakresie geodezji.

Edward Warchałowski odbył studia w Moskwie, tam też rozpoczął swą aktywną działalność naukową i organizacyjną, m.in. jako profesor w moskiewskim Instytucie Geodezyjnym. Był jednym z organizatorów Głównego Urzędu Geodezyjnego ZSRR. W końcu 1921 r. powrócił do Polski i podjął pracę na Politechnice Warszawskiej, gdzie wkrótce jako profesor zwyczajny objął katedrę miernictwa. Oprócz licznych prac naukowych był autorem kilku podręczników akademickich, wśród nich jest Geodezja wyższa, opublikowana w 1946 r., a także monografia Zastosowanie krakowianów w rachunku wyrównawczym. Ta ostatnia pozycja świadczy o szerokich zainteresowaniach Warchałowskiego, który wprowadzone przez T. Banachiewicza astronomiczne metody obliczeń zastosował w geodezji.

Wybór prof. Edwarda Warchałowskiego na stanowisko prezesa PTA nie przyniósł jednak oczekiwanego ożywienia w działalności Towarzystwa. Niewielkie zespoły uczonych nadal prowadziły badania w swoich ośrodkach, natomiast szersza działalność Towarzystwa praktycznie nie istniała. Próbą przełamania tej sytuacji było zorganizowanie w maju 1939 r. przez prof. Władysława Dziewulskiego konferencji astrofizycznej w Wilnie, w której oprócz organizatorów wzięli udział astronomowie z Warszawy i Lwowa. Jednak w programie tej konferencji nie przewidziano walnego zebrania Towarzystwa.

Powojenna reaktywacja działalności Polskiego Towarzystwa Astronomicznego nastąpiła na zjeździe naukowym astronomów polskich, który się odbył w dniach 10 i 11 października we Wrocławiu. Zjazd ten przygotował Komitet Organizacyjny w składzie: prof. Władysław Dziewulski, prof. Eugeniusz Rybka, dr Stanisław Szeligowski oraz prof. Józef Witkowski. W wyniku wyborów wyłoniono nowy zarząd Towarzystwa, do którego weszli: prof. E. Rybka — prezes, dr Stefan Piotrowski — wiceprezes oraz członkowie Zarządu: prof. Wilhelmina Iwanowska, dr Kazimierz Kordylewski, dr Antoni Opolski oraz ich zastępcy: prof. Józef Witkowski i dr Włodzimierz Zonn. Datę 11 października 1948 r. można więc uznać za początek powojennej działalności Towarzystwa.

• 1. Chełmoński, Z. Pierwszy Naukowy Zjazd Astronomów Polskich, Urania, tom XIII, nr 3/4 (47) s. 25 (1934).
• 2. E. R. Gazeta Polska nr 215, z dn. 4 IX 1934.
• 3. Kamela, Cz. Prof. Edward Warchałowski, 60-lecie Polskiego Towarzystwa Fotogrametrycznego, Sesja Naukowa, Warszawa, 22–24 maj 1991 r.
• 4. Sprawozdania PTA (red. E. Rybka), zeszyt 1, Wrocław 1950.