Przejdź do treści

65. urodziny Planetarium Śląskiego w Chorzowie

Pierwszy szkic bryły Planetarium Śląskiego

4 grudnia 2020 roku przypada 65. rocznica powstania Planetarium Śląskiego w Chorzowie. Niestety z powodu pandemii oraz modernizacji obiektu, która potrwa do grudnia 2021 roku, obchody rocznicy będą skromne i odbędą się on-line. Rozpoczną się one w piątek o godz. 17.00 wykładem wicedyrektora Planetarium – Damiana Jabłeki – pt. „Największa koniunkcja od czasów Galileusza”.

Pomimo że Planetarium Śląskie kończy 65 lat, nie ma zamiaru przechodzić na emeryturę. Wręcz przeciwnie. Aktualnie trwa głęboka modernizacja, której ostateczne efekty będziemy mogli zobaczyć w grudniu 2021 roku. Kiedy zostaną zakończone prace modernizacyjne, Planetarium Śląskie będzie najnowocześniejszym obiektem tego typu w Polsce.

Jednak pomimo sytuacji epidemicznej i prac modernizacyjnych pracownicy Planetarium Śląskiego przygotowali kilka atrakcji, które będą prezentowane na profilu facebookowym Planetarium oraz na kanale YouTube. Już teraz możemy zaprosić wszystkich „gości” na dwie prelekcje. W piątek o godz. 17.00 wicedyrektor Planetarium – Damian Jabłeka – zaprasza na wykład pt. „Największa koniunkcja od czasów Galileusza", natomiast o godz. 18.00 dyrektor Planetarium Śląskiego – Stefan Janta – opowie o niezwykłych początkach tej placówki.

Odrobina historii

Planetarium Śląskie powstało według wizjonerskiego projektu krakowskiego architekta Zbigniewa Solawy. Prace konstrukcyjne ruszyły w lipcu 1953 roku, z okazji Roku Kopernikowskiego, na najwyższym wzniesieniu ówczesnego Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku (aktualna nazwa: Park Śląski) w Chorzowie, czyli tzw. Górze Parkowej (320 m n.p.m.).

Oficjalne otwarcie największego i najstarszego planetarium i obserwatorium astronomicznego w Polsce (Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika w Chorzowie) miało miejsce 4 grudnia 1955 roku.

Główna sala projekcyjna (23-metrowa kopuła) mogła pomieścić ok. 400 widzów i wyposażona była w płócienny sferyczny ekran o powierzchni tysiąca metrów kwadratowych. W centralnym punkcie sali umieszczono najnowocześniejszy w tym czasie projektor o masie 2 ton i wysokości 5 m w pionowym ustawieniu, który również nazywany jest „planetarium” lub UPP (skrót od angielskich słów Universal Projection Planetarium). Wyprodukowany został przez zakłady Carla Zeissa w Jenie i był w stanie wyświetlić na sztucznym niebie ponad 8000 gwiazd.

Pierwsze seanse były prowadzone na żywo, a podkład muzyczny stanowiły utwory odtwarzane z płyt gramofonowych. Z czasem do spektakli dołączono projekcje filmów edukacyjnych i inne elementy multimedialne. Wiele ścieżek dźwiękowych seansów zostało nagranych w rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach.

Przez 63 lata pracy „planetarium” Zeissa wyświetliło ponad 180 tysięcy pokazów. Dzięki temu urządzeniu, siedząc w fotelach specjalnej konstrukcji, na 400-osobowej widowni, można było zobaczyć rzeczywisty wygląd nieba z dowolnego miejsca na Ziemi. W lipcu 2018 roku urządzenie zostało zdemontowane siłami pracowników Planetarium i zakonserwowane. Po zakończeniu modernizacji Planetarium, która ruszyła w lipcu 2018 roku, znajdzie się w centralnym punkcie ekspozycji poświęconej astronomii. Zakończenie modernizacji planowane jest na grudzień 2021 roku.

W zespole budynków Planetarium Śląskiego znajduje się także zegar słoneczny o 9-metrowej wskazówce (skonstruowany przez Tadeusza Przypkowskiego), stacja klimatologiczna i stacja sejsmologiczna oraz Obserwatorium Astronomiczne, które pochwalić się może jednym z największych w Polsce teleskopów (refraktorów) o 30-centymetrowym obiektywie. Daje on możliwość obserwacji Słońca, Księżyca, komet, innych planet i gwiazdozbiorów, nawet w 750-krotnym powiększeniu.

Olimpiada z Astronomii i Astrofizyki

Ukochanym dzieckiem Planetarium Śląskiego jest Olimpiada Astronomiczna (oficjalna nazwa: Olimpiada z Astronomii i Astrofizyki), zorganizowana po raz pierwszy w roku szkolnym 1957/58 dla uczniów szkół ponadpodstawowych, a w latach 1999-2017 dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Aktualnie trwa LXIV edycja Olimpiady Astronomicznej. Przewodniczącym Komitetu Głównego Olimpiady jest astronom prof. dr hab. Andrzej Sołtan z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN. Najlepsza piątka uczestników etapu centralnego otrzymuje nominację do reprezentacji Polski na Międzynarodowej Olimpiadzie z Astronomii i Astrofizyki.

Idea organizacji Międzynarodowej Olimpiady Astronomii i Astrofizyki narodziła się w 2006 roku w Bangkoku. W spotkaniu inauguracyjnym wzięli wtedy udział przedstawiciele Tajlandii, Chin, Indonezji, Iranu oraz Polski. Należy zaznaczyć, że Planetarium Śląskie jest wśród sygnatariuszy Międzynarodowej Olimpiady z Astronomii i Astrofizyki, a jej piąta edycja w roku 2011 odbyła się właśnie w Chorzowie.

Planetarium Śląskie na znaczku

15 września 1966 roku Poczta Polska wyemitowała w serii Turystyka znaczek pocztowy o nominale 1,55 zł, przedstawiający Planetarium Śląskie. Autorem projektu znaczka był Cz. Kaczmarczyk, ryt wykonał B. Brandt. Znaczek wydrukowano techniką stalorytu, na papierze niepowlekanym, w nakładzie 102.020.100 szt. Pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 roku.

W zbiorach Planetarium znajduje się też Karta Pierwszego Dnia Obiegu Interkosmos 1978, przysłana przez pierwszego Polaka w kosmosie, mjr. Mirosława Hermaszewskiego, w dniu 27 czerwca 1978 roku. 

O szczegółowej historii powstania Planetarium Śląskiego w Chorzowie w latach 1953-1955 można przeczytać w wersji elektronicznej artykułu pt. „Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika w Chorzowie”, który ukazał się w miesięczniku „Urania” w październiku 1956 roku.

Z okazji rocznicy Planetarium Śląskie przygotowało fotocast, w którym przedstawia 65 lat swojej historii. Został on zrealizowany dzięki pomocy Biblioteki Śląskiej. Muzykę skomponował Grzegorz Seweryn.

Zdjęcia archiwalne Planetarium Śląskiego oraz krótki czarno-biały film można obejrzeć w zakładce „Wczoraj" na stronie Planetarium.

O tym, jak przebiegała modernizacja oraz jak Planetarium Śląskie będzie wyglądało po zakończeniu wszystkich prac, poinformujemy wkrótce w osobnym artykule.  

Źródło: Planetarium Śląskie, Wikipedia.pl

Opracował: Paweł Z. Grochowalski

Foto: Pierwszy szkic bryły Planetarium Śląskiego wg projektanta – Zbigniewa Solawy.

Reklama