Afrykańska sieć MeerKAT: rozwój kontynentu i łączenie nauk

Ponad rok temu w Afryce Południowej miało miejsce uroczyste otwarcie sieci radioteleskopów MeerKAT. Do czasu ukończenia budowy interferometru SKA będzie to największy radioteleskop na całym kontynencie.

MeerKAT (pierwotnie: Karoo Array) to sieć interferometryczna złożona z 64 anten o średnicy 13,5 m każda, które są obecnie testowane w Northern Cape w Afryce. Po tym etapie interferometr ten będzie łącznie największym i najczulszym radioteleskopem tego rejonu aż do ukończenia budowy sieci SKA (Square Kilometer Array), co ma nastąpić nie wcześniej niż w 2024 roku. Teleskop będzie używany w badaniach nad kosmicznymi polami magnetycznymi, ewolucją galaktyk, wielkoskalową strukturą Wszechświata, ciemną materią i naturą przejściowych źródeł radiowych na niebie. Swe "pierwsze światło" ujrzał w lipcu 2016 roku.

Choć przed Afryką stoi wciąż wiele poważniejszych wyzwań, wielu naukowców uważa, że to właśnie astronomia jest w stanie zapewnić jej dalszy rozwój. Nauka ta ma unikalną zdolność rozbudzania ciekawości i inspirowania - także najbardziej zaniedbanych i odsuniętych od współczesnego świata grup społecznych. Astronomia łączy w sobie filozofię, kulturę i najnowsze osiągnięcia nauki i technologii. Przykładowo, w Sierra Leone była już wcześniej wykorzystana do rozwijania umiejętności czytania i pisania w gimnazjach. To zadziałało, ponieważ uczniowie naprawdę lubili to, czego się uczyli.Technologie znane nam z astronomii są także powszechnie wykorzystywane w obrazowaniu medycznym.

Biuro ds. Rozwoju Międzynarodowej Unii Astronomicznej (The International Astronomical Union’s Office of Astronomy for Development) wykorzystuje astronomię do inspirowania pozytywnych zmian rozwojowych. Prawdziwym wyzwaniem jest więc nie tylko dalszy rozwój tej dyscypliny naukowej w Afryce, ale - a nawet przede wszystkim - związane z nim inicjatywy edukacyjne, transfer technologii i zaangażowanie społeczne, które mogą w przyszłości zmieniać cały kontynent. Fundusze IAU są wykorzystywane w realizacji szeregu programów mających na celu rozwijanie różnych umiejętności wśród uczniów i studentów. Jednym z nich była "szkoła" Madagascar Astronomy Python Workshop w roku 2017. Projekt ten koncentrował się na praktycznej nauce programowania w języku Python. Celem jego było natomiast utworzenie konkretnych narzędzi astronomicznych, które uczestnicy mogą dalej rozwijać we własnych badaniach i pracy - niekoniecznie w dziedzinie astronomii. W Nigerii w ubiegłym roku odbył się także obóz szkolny Girls Astronomy Camp zorganizowany z myślą o edukacji oraz walce z nierównouprawnieniem w dziedzinie nauki, technologii, inżynierii i matematyki, które bywa złożonym problemem społeczno-kulturowym w wielu regionach świata.

Aby wspierać te i podobne inicjatywy w Afryce, IAU zarządza również repozytorium danych naukowych i przykładów kodów. Z kolei projekt Accessible Citizen Science for the Developing World łączy w sobie zagadnienia medyczne z umiejętnościami astronomicznymi. W ramach Peek Vision, obywatelskiej inicjatywy na rzecz poprawy widzenia i zdrowia, opracowano urządzenie do obrazowania siatkówki, które może być z łatwością używane nawet na kenijskich wsiach, z wykorzystaniem jedynie telefonu. Problemem była jednak… niedostateczna ilość wykwalifikowanych okulistów, zdolnych do poprawnego korzystania z aplikacji do diagnozowania wad siatkówki. Ludzie z Peek Vision połączyli więc swe siły z astronomami z portalu o nazwie Zooniverse: miłośnicy i naukowcy, którzy pracują tam ciągle nad klasyfikacją tysięcy galaktyk, zostali zaproszeni do nauki rozpoznawania problemów związanych z siatkówką i widzeniem. Ten typ partnerstwa jest wg. IAU kwintesencją współpracy między różnymi dyscyplinami nauk.

Istnieje wiele innych inicjatyw, które przyczyniają się do rozwoju ogólnego poprzez astronomię. Duże astronomiczne inwestycje infrastrukturalne, takie jak MeerKAT, mają na celu stymulowanie przemysłu technologicznego i rozwój umiejętności technicznych miejscowej ludności. W przypadku Afryki to także Development in Africa with Radio Astronomy (DARA) czy DARA Big Data. Wiążą się one z budową SKA. Międzynarodowa Unia Astronomiczna rzuca też wyzwanie nie tylko astronomom, ale i innym naukowcom. W jaki jeszcze sposób można przekroczyć granice dyscyplin i stymulować rozwój obszarów słabiej rozwiniętych?

Czytaj więcej: