Program Ciemne Niebo – Polska. Ochrońmy ciemne niebo zanim znikną nam wszystkie gwiazdy! Złe oświetlenie uliczne to nie tylko problem garstki astronomów. Nadmiar światła oślepia kierowców, szkodzi zwierzętom, a nas wszystkich kosztuje.
Niebo gwiaździste nade mną, jasno i bezpiecznie w Sopotni Wielkiej. Tego typu lokalnych przykładów może
być w Polsce więcej, dlatego zachęcamy do informowania o działaniach służących zachowaniu piękna Drogi
Mlecznej na naszym niebie. Wykaz ten będzie uaktualniany systematycznie na stronie www.ciemneniebo.pl
W 2005 roku Stowarzyszenie POLARIS-OPP uruchomiło program o nazwie Ciemne Niebo, prowadzony z International Dark-Sky Association, organizacją non-profit założonej w 1988, która obecnie działa w 70 krajach. Celem programu jest podejmowanie inicjatyw na rzecz przeciwdziałania zanieczyszczeniu nocnego nieba sztucznym światłem. Program Ciemne Niebo wyszukuje miejsca, gdzie chroni się ciemne niebo i wdraża działania służące powstawaniu takich obszarów. Pierwszym miejscem, które otrzymało symbol CN-001, stała się rodzima programowi miejscowość Sopotnia Wielka (Beskid Żywiecki), w której od 1996 r. podejmowane były starania o zachowanie naturalnej ciemności nocy dla prowadzonych tutaj obserwacji astronomicznych. Wygaszane na noc uliczne oświetlenie zapewniało doraźnie warunki do obserwacji nieba, jednak z czasem rozwiązanie to stało się nieskuteczne. Wygaszane były tylko te odcinki ulic, w sąsiedztwie których znajdowały się wyznaczone miejsca obserwacyjne POLARIS-OPP, a pozostałe tereny rozlokowanej wzdłuż doliny o długości ponad 5km, generowały coraz większą łunę z racji montażu kolejnych punktów oświetleniowych. Powstał więc pomysł stworzenia pierwszego w Polsce obszaru ochrony ciemnego nieba – odpowiednika międzynarodowych miejsc zwanych jako IDSP, katalogowanych przez International Dark-Sky Association.
Celem akcji była wymiana wszystkich, publicznych źródeł sztucznego światła w Sopotni na takie, które nie emitowałaby strumienia światła ponad linię horyzontu. Jakie oprawy uliczne dostępne na polskim rynku będą spełniać tą zasadę (tzw. ULOR=0%)? Większość producentów niestety nie podaje takich parametrów, a znaczna część produktów po prostu ich nie spełnia. W Palowicach koło Żor (woj. śląskie) stworzono obszar testowy (CN-002). Na dwóch ulicach zamontowano 11 przykładowych opraw ulicznych różnych producentów, z czego 9 przeszło testy pozytywnie. Tym samym powstał mały katalog produktów tego typu, które docelowo mogły zostać masowo zastosowane na terenach ochrony ciemnego nieba.
I tak końcem 2011 roku w Sopotni Wielkiej wymieniono ponad 170 opraw ulicznych w ramach projektu unijnego (PROW, oś IV LEADER). Dzięki nim nie tylko ograniczono ucieczkę sztucznego światła w niebo, ale również zmniejszyło się zużycie energii elektrycznej, poprawiła się widoczność na drogach, wyeliminowano zjawisko olśnienia kierowców i zachowano naturalne krajobrazy nocne na wyznaczonym tutaj terenie Natura2000.
Inwestycja w Sopotni stała się projektem-symbolem, który pokazał, że w Polsce można i trzeba chronić ciemne niebo. Sopotnia Wielka czy Palowice to nie są odosobnione przypadki świadomych działań na rzecz ochrony ciemnego nieba. Za sprawą pracowników Instytutu Astronomicznego z Wrocławia w tym samym czasie w Sudetach Zachodnich utworzono Izerski Park Ciemnego Nieba, (patrz Urania-PA 4/2011), który otrzymał wpis na listę obszarów ciemnego nieba pod numerem CN-003 jako dobry przykład jak można chronić ciemne niebo.
W inicjatywie w Sopotni i Palowicach miało swój udział wielu sympatyków astronomii z całego kraju, którzy przekazali w poprzednich latach 1% z podatku dochodowego na rzecz ochrony ciemnego nieba za pośrednictwem akcji „1% na astronomię”. Udział tych środków jak na razie ma bardziej wydźwięk symboliczny w stosunku do całych nakładów ponoszonych przez Program, jednak sam cel popularyzatorski jest z pewnością słuszny i wart uwagi. W tym roku akcja będzie wspierać finansowo 12. Europejskie Sympozjum na rzecz ochrony ciemnego nieba, które odbędzie się w dniach 13-15 września 2012r. w Bielsku-Białej pod auspicjami International Dark-Sky Association.
Gwieździste noce można porównać do swoistego rodzaju dobra naturalnego. Nie sposób z niego czerpać, nie dbając o jego ochronę – działajmy więc na rzecz racjonalnej polityki oświetleniowej, choćby na własnym podwórku.
Źródło: Piotr Nawalkowski
Program Ciemne Niebo – Polska
Stowarzyszenie POLARIS-OPP
Na ilustracji: Niebo gwiaździste nade mną, jasno i bezpiecznie w Sopotni Wielkiej. Tego typu lokalnych przykładów może być w Polsce więcej, dlatego zachęcamy do informowania o działaniach służących zachowaniu piękna Drogi Mlecznej na naszym niebie. Wykaz ten będzie uaktualniany systematycznie na stronie www.ciemneniebo.pl Fot. Tomasz Mrozek
(Tekst ukazał się pierwotnie w serwisie Orion, którego zasoby zostały włączone do portalu Urania)
