Geminidy – podobnie jak Perseidy czy Leonidy – są jednym z najbardziej popularnych i znanych rojów meteorów, przez strumień których po raz kolejny będzie niebawem przemieszczać się Ziemia. Tegoroczny okres aktywności roju przypada między 4 a 17 grudnia 2022 roku. Maksimum aktywności roju nastąpi 14 grudnia o godzinie 13:00, a obserwatorzy będą mogli podziwiać niebiański spektakl podczas nocy z 13 na 14 grudnia.
Niektórzy twierdzą, że w ciągu ostatnich lat Geminidy przewyższały swoją intensywnością słynne sierpniowe Perseidy. Prognozowana na rok 2022 zenitalna częstotliwość godzinna (ZHR) powinna osiągnąć wartość około 150 meteorów na godzinę przez większość wieczoru i nocy. Prędkość meteorów w atmosferze ziemskiej to około 35 kilometrów na sekundę.
Radiant roju znajduje się w pobliżu drugiej co do jasności gwiazdy α Gem w gwiazdozbiorze Bliźniąt (łac. Gemini), znanej pod nazwą Kastor. Gwiazda ta znajduje się w odległości 52 lat świetlnych od Słońca i stanowi układ sześciokrotny. W ciągu 22 dni radiant roju przesunie się o 27 stopni, co zrozumiałe, bo Ziemia też porusza się w ruchu orbitalnym wokół Słońca i kąt, pod którym meteoroidy wpadają do atmosfery ziemskiej, ewoluuje. Pozycja radiantu jest zazwyczaj podawana dla spodziewanego maksimum intensywności.
Przewiduje się (na podstawie badań przekroju czynnego roju), że aktywność Geminidów z kolejnymi dziesięcioleciami będzie rosnąć. Co ciekawe, astronomowie długo nie mogli znaleźć komety, której rozpad lub utrata masy odpowiadałyby za powstanie tego roju. W 1983 roku ekspert w dziedzinie komet, Fred L. Whipple, orzekł (i wysłał oficjalny okólnik IAU – Międzynarodowej Unii Astronomicznej – na ten temat), że pojawienie się tego roju prawdopodobnie związane jest z asteroidą nazwaną prowizorycznie 1983 TB.
Jak asteroida mogłaby wyprodukować rój meteorów? Kilka lat temu, w 2010 roku, w piśmie „The Astronomical Journal” kilku astronomów określiło 1983 TB jako „skalistą kometę” (asteroida ma zaledwie pięć kilometrów średnicy), która zbliżając się do Słońca bliżej niż jakakolwiek inna znana nam planetoida (na odległość 20,7 miliona kilometrów, co stanowi jedną trzecią średniej odległości Merkurego od Słońca) ulega „termicznemu rozdrobnieniu” pod wpływem światła i ciepła bijących od Słońca.
Mapa nieba z umieszczonym radiantem roju (punktem, z którego pozornie „rozbiegają się” meteory należące do Geminidów) za 2020 rok. Źródło: „Sky and Telescope”, 12/2020
W 2009 i 2019 roku satelita NASA STEREO A sfotografował asteroidę (której nadano nazwę 3200 Phaethon na cześć syna Heliosa) i spostrzeżono na zdjęciu, że ciągnie ona za sobą żwirową pozostałość, która ucieka z planetoidy w kosmos. Jednak pyłu tego było nieco za mało, aby mógł on odpowiadać za wieloletnią (i w dodatku narastającą) aktywność Geminidów. Szacuje się, że maksimum aktywności tego roju nastąpi około 2080 roku i wówczas liczba ZHR wyniesie 200, a następnie aktywność stopniowo zacznie słabnąć, zanikając całkowicie około 2300 roku.
Według ekspertów ze „Sky and Telescope” Geminidy prawdopodobnie będą źródłem (zaraz po Perseidach) największej liczby najjaśniejszych bolidów (zwanych po angielsku fireballs – kulami ognia) wśród przeszło stu znanych i sklasyfikowanych rojów meteorów. Średnia jasność wpadającego w atmosferę meteoru z roju Geminidów osiąga nawet –2m, czyli w przybliżeniu tyle, co Mars oraz Jowisz, a kilkakrotnie mniej (w sensie intensywności strumienia światła) od Wenus, choć obserwatorzy zakładają, że jasność najjaśniejszych meteorów może osiągnąć –5m (czyli porównywalną z jasnością Wenus). Obserwacje utrudniać będzie Księżyc znajdujący się fazie Księżyca garbatego ubywającego (F = –0,72), ale kluczowa jest tu oczywiście prognoza pogody, jak zwykle przygotowana przez specjalistów z CMM IMGW-PIB dla wszystkich miłośników astronomii.
Prognoza pogody na noc 13/14 grudnia 2022
Sytuacja synoptyczna: Polska będzie na skraju północno-zachodnim układu wysokiego ciśnienia.
Temperatura minimalna powietrza: od –11°C w północno-wschodniej Polsce do –5/–6°C na zachodzie i północnym zachodzie kraju.
Wiatr: słaby (5 m/s), południowy i południowo-zachodni we wschodnich i północnych rejonach kraju.
Wilgotność powietrza: duża (80–90%).
Opady atmosferyczne: We wschodnich i południowych rejonach kraju możliwe słabe opady śniegu, z intensywnością do 0,1 mm/h.
Zachmurzenie ogólne: zachmurzenie duże i całkowite, z wyjątkiem częściowo woj. zachodniopomorskiego, warmińsko-mazurskiego, kujawsko-pomorskiego, wielkopolskiego, łódzkiego, podkarpackiego, gdzie wystąpi zachmurzenie małe lub jego brak. W godzinach wieczornych, lokalnie, w woj. lubuskim i dolnośląskim możliwe rozpogodzenia.
Warunki obserwacyjne: W części województw: zachodniopomorskiego, warmińsko-mazurskiego, kujawsko-pomorskiego, wielkopolskiego, łódzkiego, podkarpackiego, warunki obserwacyjne będą dobre. Na pozostałym obszarze brak dobrych warunków obserwacyjnych. W godzinach wieczornych lokalnie w woj. lubuskim i dolnośląskim możliwe rozpogodzenia sprzyjające obserwacjom.
Czytaj więcej:
Opracowanie:
dr Grzegorz Duniec, Centrum Modelowania Meteorologicznego IMGW-PIB
dr Marcin Kolonko, Centrum Modelowania Meteorologicznego IMGW-PIB
prof. dr hab. inż. Mariusz Figurski, Centrum Modelowania Meteorologicznego IMGW-PIB
Na ilustracji: Wizja artystyczna Phaethona – asteroidy, która wydaje się odpowiadać za maksimum roju Geminidów. Źródło: Heather Roper/University of Arizona
