H.E.S.S., czyli High Energy Stereoscopic System to instrument dedykowany obserwacjom najbardziej ekstremalnych zjawisk we Wszechświecie w zakresie teraelektronowoltowgo promieniowania gamma (1012 eV). Teleskopy H.E.S.S. zostały zlokalizowane w Namibii na Wyżynie Khomas w południowej Afryce. Taki wybór lokalizacji pozwala prowadzić obserwacje podczas około 1000 godzin w ciągu roku, podczas bezksiężycowych, ciemnych nocy.
Piąty, wielki teleskop (z 28-metrowym lustrem) stanął w Namibii w 2012 roku obok czterech mniejszych (z 12-metrowymi lustrami), które obserwują niebo już od 2004 roku. Obserwatorium rejestruje promieniowanie gamma wykorzystując technikę detekcji światła Czerenkowa. Głównym celem jest poznanie i lepsze zrozumienie mechanizmów powstawania oraz akceleracji cząstek w źródłach takich jak: aktywne jądra galaktyk, pulsary, supernowe, a także na poszukiwanie nowych niezidentyfikowanych klas obiektów.
Naukowcy pracujący przy projekcie H.E.S.S. poinformowali o pierwszych obserwacjach z użyciem najwięszego teleskopu. Doniesienie dotyczy obserwacji obiektu Vela - drugiego pulsara wykrytego przez naziemne teleskopy promieniowania gamma.
Największy z teleskopów obserwatorium umieszczony jest w centrum systemu pozostałych czterech teleskopów ( i rozszerza zakres energii rejestrowanego promieniowania do niższych wartości, pozwalając na wykrywanie kosmicznych akceleratorów cząstek promieniujących w zakresie bliskim 30 gigaelektonowoltów). Dzięki nowemu systemowi astrofizycy byli w stanie wykryć pulsujące sygnały promieniowania gamma i przypisać je pulsarowi Vela.
Zaobserwowany sygnał wykazuje regularne pulsy promieniowania gamma, powtarzające się co 89 milisekund, pochodzące dokładnie z kierunku pulsara Vela. Dzięki tak doskonałemu instrumentowi, naukowcy mają nadzieję na odkrycie kolejnych intrygujących źródeł promieniowania gamma.
W prace konsorcjum H.E.S.S. włączeni są polscy naukowcy z Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika PAN w Warszawie, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytutu Fizyki Jądrowej im. H. Niewodniczańskiego PAN, Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Więcej o obserwacjach w zakresie promieniowania gamma najwyższych energii przeczytać można w najnowszym numerze Uranii – Postępów Astronomii (nr 3/2014).
Źródło: Alicja Wierzcholska | https://www.mpi-hd.mpg.de/hfm/HESS/
Na ilustracji: Okresowe pulsy promieniowania gamma z pulsara Vela znalezione w danych z obserwatorium H.E.S.S. Okres pulsacji (jedna faza na rysunku) wynosi 89 ms.
