Od około 400 lat czekamy na supernową w naszej Drodze Mlecznej, która byłaby bardzo jasna – być może nawet widoczna gołym okiem w dzień. Póki co musimy zadowalać się słabszymi wizualnie zjawiskami w innych galaktykach. W szczególności połowie kwietnia 2022 roku odkryto supernową SN 2022hrs w galaktyce NGC 4647 w gwiazdozbiorze Panny, która na początku maja osiągnęła jasność około 12,4 mag. w barwie V. Aktualnie powinna być widoczna wizualnie późnym wieczornym pod ciemnym niebem przez teleskopy o aperturach 20–25 cm. Zachęcam do obserwacji SN 2022hrs dla przyjemności (np. aby zobaczyć/sfotografować przepiękne, na razie głównie błękitne fotony supernowej, która wybuchła około 63 miliony lat temu) lub w celu uprawiania nauki obywatelskiej (np. raportowania obserwacji fotometrycznych wizualnie/CCD/DSLR na witrynie AAVSO).
16 kwietnia 2022 roku na zdjęciu wykonanym o godz. 14:50 UT japoński obserwator Koichi Itagaki odkrył supernową SN 2022hrs w spiralnej galaktyce z poprzeczką NGC 4647. Obserwacje wykonał za pomocą teleskopu o aperturze 50cm (f/6) i kamery CCD. Supernowa osiągnęła wtedy jasność około 15m. Od odkrycia w połowie kwietnia jasność SN 2022hrs wzrosła o ponad 2m i obecnie (3 maja) wynosi około 12,4m.
Krzywa blasku supernowej SN 2022hrs, która wybuchła w galaktyce NGC 4647 w gwiazdozbiorze Panny. Na początku maja supernowa osiągnęła jasność ~12,4V. Źródło: LCG AAVSO
Odkrycie Itagakiego zostało potwierdzone spektroskopowo w ramach projektu Italian Supernovae Search Project przez włoskiego obserwatora Claudia Balcona za pomocą spektrografu FOSC-32ES podwieszonego do dwudziestocentymetrowego teleskopu. Widmo o rozdzielczości R~100 (R=λ/Δλ, gdzie Δλ to najmniejsza różnica w liniach widmowych możliwa do detekcji dla długości fali λ), które zostało zarejestrowane za pomocą tego sprzętu 16 kwietnia, zaledwie 5 godzin po odkryciu, jest podobne do widma supernowej typu Ia na około 2 tygodnie przed maksimum jasności. Oznacza to, że progenitorem tej supernowej nie jest zaawansowana ewolucyjnie gwiazda masywna, której kolaps jądra gwiazdowego spowodował ten kataklizm (typ supernowej II), ale raczej gwałtowne spalenie się w wyniku reakcji termojądrowych zdegenerowanego białego karła (typ supernowej Ia).
Widmo supernowej SN2022hrs w galaktyce NGC4647 zarejestrowane 21 kwietnia (na około siedem dni przed maksimum jasności) Widmo supernowej w rozdzielczości R~100 zostało uzyskane przez polskiego miłośnika astronomii Jarosława Grzegorzka za pomocą własnoręcznie zbudowanego spektrografu SN-Spec II + teleskop SCT Meade 10” f/6.3 + kamera Trius SX-825 mono + montaż paralaktyczny. Supernowa osiągnęła jasność ~13,5V. Oszacował prędkość ekspansji otoczki supernowej w tym momencie aż na 15000 km/sek na podstawie przesunięcie ku fioletowi =0,0461 (293Å) linii Si II (λ6355Å) i uwzględniając przesunięcie ku czerwieni galaktyki macierzystej NGC 4647 (z= 0,0047). Źródło: Jarosław Grzegorzek
Prawie tydzień po jej odkryciu (w dniu 21 kwietnia), widmo supernowej SN 2022hrs w rozdzielczości R~100 uzyskał polski miłośnik astronomii Jarosław Grzegorzek za pomocą własnoręcznie zbudowanego spektrografu SN-Spec II z kamerą CCD Trius SX-825 mono podwieszonego do teleskopu SCT Meade 10” (f/6.3) na montażu paralaktycznym. W tym momencie supernowa osiągnęła jasność ~13,5V. Potwierdził on wcześniejszą klasyfikację włoskiego obserwatora. Oba widma można znaleźć na serwerze TNS w informacjach o SN 2022hrs.
Widmo SN 2022hrs (czarna ciągła linia) w galaktyce NGC4647 zarejestrowane 21 kwietnia (jasność supernowej ~13,5V). Widmo to jest podobne do supernowej SN 2002bo (granatowa ciągła linia) w fazie na 7,1 dnia przed maksimum jasności. Jest to supernowa typu Ia. Widmo supernowej w rozdzielczości R~100 zostało uzyskane przez polskiego miłośnika astronomii Jarosława Grzegorzka za pomocą własnoręcznie zbudowanego spektrografu SN-Spec II + teleskop SCT Meade 10” f/6.3 + kamera Trius SX-825 mono + montaż paralaktyczny. Źródło: Jarosław Grzegorzek
NGC 4647 jest ciekawą galaktyką spiralną o jasności obserwowanej 11,3m, która rozciągającą się na niebie na 3’ x 2,5’. Supernowa SN 2022hrs znajduje się 30” na wschód i 18.7” na południe od jądra galaktyki macierzystej.
NGC 4647 jest bliskim towarzyszem na niebie (separacja ~3’) jaśniejszej i większej galaktyki Messier 60 (NGC 4649). M60 znajduje się na południowy wschód od NGC 4647. Bardzo dobrej jakości obrazy pokazują, że obie galaktyki nakładają się. M60 jest galaktyką eliptyczną (według niektórych źródeł galaktyką soczewkową typu S0) o jasności 8,8m i rozciągłości kątowej 7,2’ x 6,2’. M60 razem z NGC 4647 jest skatalogowana jako Arp 116 w Atlasie Osobliwych Galaktyk Haltona Arpa (Halton Arp’s Atlas of Peculiar Galaxies). Szacuje się, że NGC 4647 znajduje się w odległości około 63 milionów lat świetlnych, a M60 – około sześciu milionów lat świetlnych bliżej. Jest to raczej dość oddalony od centrum członek Gromady w Pannie.
Zdjęcie „wschodniego” fragmentu Gromady w Pannie, które wykonał Maciej Jarmoc 28 kwietnia 2022. Łączny czas naświetlania 140 minut (35 x 240 sekund przy ISO 800, 20 cm teleskop systemu Newtona F/5 + modyfikowany Canon 2000D + montaż paralaktyczny NEQ6). Na zdjęciu widać wiele galaktyk z tej gromady. Najjaśniejsze z nich są oznaczone – w szczególności para galaktyk M60 + NGC 4647, znajdująca się w odległości odpowiednio 57 i 63 milionów lat świetlnych od nas. W połowie kwietnia w NGC 4647 wybuchła supernowa SN2022hrs, która na zdjęciu ma jasność ~12,5V. Źródło: Maciej Jarmoc
Obecnie gwiazdozbiór Panny jest dobrze widoczny późnym wieczorem na południowej stronie nieba. Galaktyki NGC 4647 i M60 znajdują się we wschodniej części Gromady w Pannie, która rozciąga się pomiędzy gwiazdozbiorami Panny i Warkocza Bereniki. Aby znaleźć galaktykę macierzystą supernowej, czyli NGC 4647, należy skierować teleskop ~4,6° na zachód i nieco na północ od jasnej gwiazdy Vindemiatrix (epsilon Virginis, 2,8m).
Jak odnaleźć w gwiazdozbiorze Panny galaktykę NGC 4647, w której w połowie kwietnia 2022 roku wybuchła supernowa SN 2022hrs?→ Znajduje się w odległości ~4,6° (patrz wstawka) na zachód od jasnej gwiazdy Vindemiatrix. Na początku maja NGC 4647 góruje w Polsce po godz. 23 na wysokości ~48° (Szczecin). Źródło: Stellarium
Aktualnie powinna być widoczna wizualnie późnym wieczornym pod ciemnym niebem przez teleskopy o aperturach 20–25 cm. Dlatego zachęcamy do obserwacji SN 2022hrs dla przyjemności (np. aby zobaczyć/sfotografować przepiękne, na razie głównie błękitne fotony supernowej, która wybuchła około 63 miliony lat temu) lub w celu uprawiania nauki obywatelskiej (np. raportowanie obserwacji fotometrycznych: wizualnie / CCD / DSLR na witrynie AAVSO).
Opracowanie: Ryszard Biernikowicz
Więcej informacji:
Źródło:
[1] Witryna Dawida Bishopa o najnowszych supernowych: SN 2022hrs
[2] Witryna AstronomyNow: Catch a bright supernova in Virgo
[3] Jarosław Grzegorzek: SN 2022hrs spectrum (13,0 mag)
[4] Forum Astropolis: SN 2022hrs - temat na majówkę :)
[5] Forum Astropolis: Supernowa 2022hrs
Na ilustracji: zdjęcie z zaznaczoną prostopadłymi liniami pozycją supernowej SN2022hrs w galaktyce NGC 4647 wykonane przez Macieja Jarmoca w dniu 28 kwietnia (jasność supernowej V~12,5m). Łączny czas naświetlania 140 minut (35 x 240 sekund przy ISO 800, 20 cm teleskop systemu Newtona F/5 + modyfikowany Canon 2000D + montaż paralaktyczny NEQ6). Obok NGC4647 znajduje się pobliska galaktyka M60, z którą ta ostatnia oddziałuje pływowo. Źródło: Maciej Jarmoc
