Przejdź do treści

Konferencja z okazji 290. rocznicy urodzin Marcina Poczobutta-Odlanickiego

Portret Marcina Poczobutta-Odlanickiego pędzila Józefa Oleszkiewicza

5 grudnia 2018 roku na Uniwersytecie Wileńskim rozpoczęła się dwudniowa międzynarodowa konferencja naukowa pt. „Najjaśniejsza gwiazda na wileńskim firmamencie – ksiądz rektor Marcin Poczobutt-Odlanicki”. Poświęcona jest ona 290. rocznicy urodzin rektora wileńskiej uczelni, znanego astronoma. Konferencję zorganizowały Centrum Polonistyczne Uniwersytetu Wileńskiego oraz Instytut Polski w Wilnie.

Konferencja, w której biorą udział naukowcy z Litwy, Polski i Białorusi, odbywa się w Białej Sali Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego – miejscu, w którym kiedyś Marcin Poczobutt-Odlanicki pracował i dokonał swoich odkryć oraz gdzie znajdowały się urządzenia astronomiczne (nie przetrwały do dziś) przez niego ufundowane.

5 grudnia jest datą symboliczną dla Uniwersytetu Wileńskiego i dla Litwy. Tego dnia w 1918 roku Rada Litwy postanowiła odrodzić wileńską uczelnię. Celem konferencji jest przybliżenie postaci wybitnego uczonego – matematyka, astronoma i poety. Jego spuścizna naukowa jest niezwykle bogata i wszechstronna, lecz do dziś nie doczekała się wyczerpujących opracowań.

Organizatorzy konferencji  oczekują, że interdyscyplinarne spojrzenie na działalność tego wybitego uczonego będzie okazją zarówno do wzbogacenia wiedzy na temat historii nauki na Litwie i społeczeństwa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jak i do wytyczenia nowych kierunków naukowej refleksji.

W drugim dniu konferencji (6 grudnia) jej uczestnicy wezmą udział w sesji wyjazdowej w Pałacu Balińskich w Jaszunach, udadzą się też do Taboryszek i dawnej Republiki Pawłowskiej.

W zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego znajduje się obszerna korespondencja Marcina Poczobutta-Odlanickiego do różnych osób, która liczy ok. 2000 listów. Pracę nad nimi prowadzą przedstawiciele różnych dziedzin nauki, w tym historycy, filologowie, historycy prasy oraz przedstawiciele nauk ścisłych i przyrodniczych.

Marcin Poczobutt-Odlanicki herbu Pogonia urodził się 30 października 1728 roku w Słomiance, a zmarł 20 lutego 1810 roku w Dyneburgu. Studiował fizykę w Pradze, teologię w Wilnie i astronomię we Francji i Włoszech. Jezuita w latach 17451773 (do kasaty zakonu). Był profesorem matematyki i astronomii (od 1764 roku), poetą, rektorem i dziekanem kapituły smoleńskiej. Członek Komisji Edukacji Narodowej i współtwórca „Ustaw Oświatowych”, wprowadził postępowe reformy na jezuickiej uczelni. Łacina przestała być językiem wykładowym, zaczęto wykładać geografię, historię, prawo, nauki matematyczno-przyrodnicze, inżynieryjne, języki nowożytne i etykę. Zwrócono uwagę na kształtowanie postaw obywatelskich i patriotycznych.

W 1764 roku objął kierownictwo katedry matematyki i astronomii na Uniwersytecie Wileńskim (była to jeszcze Akademia et Universitas Societatis Jesu przemianowana następnie na Szkołę Główną Wielkiego Księstwa Litewskiego). Był proboszczem kościoła Św. Trójcy (wówczas uniwersyteckiego) oraz rektorem Uniwersytetu Wileńskiego (w latach 17801799).

W latach 17641807 kierował obserwatorium astronomicznym w Wilnie, którego budowę dokończył (rozpoczął ją w 1753 roku Tomasz Żebrowski), a następnie przebudował w latach 17701772. W czasie jego zarządu obserwatorium stało się znane w całej Europie i było najlepszą taką placówką w Rzeczpospolitej Obojga Narodów. W 1807 roku przekazał kierownictwo obserwatorium Janowi Śniadeckiemu i wyjechał do Dyneburga, gdzie odnowił śluby zakonne.

W roku 1766 roku otrzymał tytuł astronoma królewskiego. Prowadził regularne obserwacje astronomiczne, z których najważniejsze – 60 wyznaczeń pozycji Merkurego – posłużyły francuskiemu astronomowi Jérôme'owi Lalande'owi do obliczenia orbity planety i stworzenia tablic ruchu planet. Zajmował się też wyznaczaniem położenia geograficznego miast, w tym Wilna i Grodna, które określił z dużą dokładnością.

W roku 1777 w wydanym przez siebie dziele Cahiers des observations astronomiques faites à l’observatoire royal de Vilna en 1773... ogłosił odkrycie nowej konstelacji, którą nazwał na cześć króla Stanisława Augusta Poniatowskiego – Ciołkiem Poniatowskiego.

Wielokrotnie nagradzany i odznaczany za zasługi dla Rzeczpospolitej Obojga Narodów. W 1775 roku otrzymał od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego złoty medal „Merentibus” przyznawany za zasługi w dziedzinach nauki, sztuki, wynalazczości i przemysłu. W 1785 roku został odznaczony Orderem Świętego Stanisława, a od 1793 roku był kawalerem Orderu Orła Białego  najwyższego i najstarszego polskiego odznaczenia.

Był członkiem Królewskiej Akademii Nauk w Londynie, Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie oraz korespondentem Francuskiej Akademii Królewskiej.

 

Opracowanie: Paweł Z. Grochowalski

Źródło: Wiadomości znad Wilii, Wikipedia.pl, Radzima.org

Reklama