Na Ziemi ametysty mogą się tworzyć, gdy bąble gazu w lawie ostygną w odpowiednich warunkach. W kosmosie umierająca gwiazda o masie podobnej do Słońca jest w stanie stworzyć strukturę dorównującą urokowi tych pięknych klejnotów.
Gdy gwiazdy takie jak Słońce spalają swoje paliwo, odrzucają zewnętrzne warstwy, a jądro się kurczy. Korzystając z obserwatorium rentgenowskiego Chandra, astronomowie odkryli bańkę ultragorącego gazu w centrum jednej z takich umierających gwiazd – mgławicę planetarną znajdującą się w naszej galaktyce, nazwaną IC 4593. Znajdująca się w odległości około 7800 lat świetlnych od Ziemi IC 4593 to najodleglejsza mgławica planetarna, jaką dotychczas wykryto za pomocą Chandra.
Nowe zdjęcie IC 4593 przedstawia promienie X w kolorze fioletowym, które wskazują na podobieństwo do ametystów występujących w geodach na całym świecie. Bąbel wykryty przez obserwatorium Chandra jest zbudowany z gazu podgrzanego do ponad miliona stopni. Tak wysokie temperatury są prawdopodobnie wytwarzane przez materię, która oderwała się od skurczonego jądra gwiazdy i zderzyła z gazem wyrzucony wcześniej przez gwiazdę.
Prezentowany obraz zawiera także dane dotyczące światła widzialnego uzyskane dzięki Kosmicznemu Teleskopowi Hubble’a (Hubble Space Telescope – HST; kolor różowy i zielony). Różowe obszary na zdjęciu z HST to efekt nakładania się emisji z chłodniejszego gazu składającego się z kombinacji azotu, tlenu i wodoru, podczas gdy zielona emisja pochodzi głównie od azotu.
Mgławica IC 4593 jest tym, co astronomowie nazywają „mgławicą planetarną”. To zwodniczo brzmiąca nazwa, ponieważ ta klasa obiektów nie ma nic wspólnego z planetami – została nadana dwa wieki temu, ponieważ obserwowane przez zwykły teleskop optyczny wyglądały jak dyski planet. W rzeczywistości mgławica planetarna powstaje we wnętrzu gwiazdy o masie Słońca, a jej zewnętrzne warstwy rozszerzają się i ochładzają. W przypadku Słońca, gdy wejdzie w fazę czerwonego olbrzyma za kilka miliardów lat, jego zewnętrzne warstwy mogą rozciągać się aż do orbity Wenus.
Dzięki omawianym obserwacjom znaleziono również dowody na punktowe źródło promieniowania rentgenowskiego w centrum mgławicy IC 4593, silniejsze niż bańka gorącego gazu. Źródłem punktowym może być gwiazda, która odrzuciła swoje zewnętrzne warstwy, tworząc mgławicę planetarną, lub potencjalna gwiazda towarzysząca.
Opracowanie: Agnieszka Nowak
Więcej informacji:
A Cosmic Amethyst in a Dying Star
Chandra observations of the planetary nebula IC 4593
Źródło: NASA
Na ilustracji: Mgławica planetarna IC 4593. Źródło: Rentgenowskie: NASA/CXC/UNAM/J. Toalá i inni; Optyczne: NASA/STScI
