Kto naprawdę jest odkrywcą Wielkiego Wybuchu? Podczas ostatniego spotkania Międzynarodowej Unii Astronomicznej (IAU) naukowcy przedyskutowali ten temat, a następnie zaproponowali głosowanie. W grę wchodzą Georges Lemaître i Edwin Hubble.
Astronomowie przeprowadzili właśnie debatę nad planem zmiany nazwy jednego z ważnych praw fizyki. Miało to miejsce podczas 30. Zjazdu IAU w Wiedniu, podczas którego członkowie zgromadzenia ogólnego zaproponowano uchwałę w sprawie nowej nazwy znanego nam dobrze Prawa Hubble’a na Prawo Hubble'a–Lemaître'a.
Nowa uchwała ma na celu docenienie wkładu belgijskiego astronoma Georges Lemaitre’a, który wraz z amerykańskim astronomem Edwinem Hubble'm istotnie przyczynił się do zrozumienia ekspansji Wszechświata. Choć za jej przyjęciem była wstępnie zdecydowana większość głosujących, postanowiono dać szansę wszystkim członkom IAU. Właściwe głosowanie odbędzie się więc w późniejszym terminie.
Rozszerzanie się Wszechświata to jedno z najbardziej oszałamiających odkryć XX wieku. Ekspansja oznacza tutaj, że odległości między galaktykami rosną wraz z upływem czasu – rosną też one równomiernie. Nie ma znaczenia, gdzie jesteśmy i w jakim kierunku patrzymy, bo niezależnie od tego powinniśmy ciągle widzieć Wszechświat, który się rozszerza. Natomiast tempo tego rozszerzania się opisuje właśnie dotychczasowe Prawo Hubble'a – nazwane tak na cześć Edwina Hubble'a, który w 1929 opublikował artykuł dowodzący, że obserwacje astronomiczne wskazują na ekspansję Wszechświata.
Czy jednak Hubble był pierwszy? Nie, ponieważ już w 1927 roku Georges Lemaître opublikował swoją własną pracę naukową na temat ekspansji Kosmosu. Jego artykuł został napisany w języku francuskim i opublikowany w mało znanym belgijskim czasopiśmie. Uczony przedstawił w nim teoretyczne podstawy ekspansji, ale także wykorzystał dostępne dane astronomiczne (te same, których Hubble użył w roku 1929) do oszacowania tempa rozszerzania się Wszechświata.
W 1928 roku amerykański matematyk i fizyk Howard Robertson opublikował podobne artykuły w „Philosophical Magazine” i „Journal of Science”. Wyprowadził w nich niezależnie wzór na ekspansję Kosmosu i wywnioskował jej tempo z tych samych danych, które wykorzystali Lemaître (rok wcześniej) i Hubble (rok później). Robertson nie wiedział o pracy Lemaître'a. Biorąc pod uwagę ograniczoną popularność belgijskiego czasopisma, w którym ukazał się artykuł Lemaître'a, a także użyty przez niego język, możemy dziś podejrzewać, że jego niezwykłe odkrycie przeszło w owym czasie bez echa.
Jednak wyniki opublikowane przez Hubble'a w 1929 roku najprawdopodobniej zostały uzyskane pod wpływem pracy Lemaître'a. W lipcu 1928 Lemaître i Hubble spotkali się na 3. Zjeździe IAU w Lejdzie. Podczas spotkania omawiali m.in. dowody na ekspansję Wszechświata. Z kolei w styczniu 1930 roku na spotkaniu Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego (Royal Astronomical Society – RAS) w Londynie angielski astronom, fizyk i matematyk Arthur Eddington poruszył problem ekspansji Wszechświata i braku jakiejkolwiek teorii, która mogłaby zadowalająco wyjaśnić to zjawisko. Lemaître napisał wówczas do Eddingtona i przypomniał mu o swoim artykule z 1927 roku. Eddington zaprosił go wkrótce potem do ponownego opublikowania (przetłumaczonego już na angielski) opracowania w miesięczniku „Monthly Notices of Royal Astronomical Society”.
W międzyczasie Hubble i Amerykanin Milton Humason opublikowali nowe wyniki dotyczące ekspansji w „Astrophysical Journal”. Tym razem próbka danych obserwacyjnych była większa, przez co wcześniejsze pomiary tempa tej ekspansji szybko stały się nieaktualne. Pracujący nad tłumaczeniem swego dawnego artykułu Lemaître usunął z niego akapity, w których szacował szybkość rozszerzania się Wszechświata. Ostatecznie więc wielu osobom, które nie miały okazji poznać pierwszych prac Lemaitre'a i Robertsona, to właśnie Hubble jawi się jako odkrywca ekspansji Kosmosu.
Międzynarodowa Unia Astronomiczna (International Astronomical Union – IAU) została założona w 1919 roku. Jedną z form jej działalności jest standaryzacja nazewnictwa obiektów niebieskich i ich definicji. Do IAU przyjmowani są indywidualni członkowie (ponad 12 tysięcy osób z 101 krajów) oraz przedstawiciele krajowyi (79 różnych instytucji naukowych i krajowych stowarzyszeń astronomicznych). Decyzje podjęte przez IAU nie mają mocy ustawodawczej, jednak zgodnie z jej statutem (...) nazwy zatwierdzone przez IAU stanowią konsensus zawodowych astronomów z całego świata, (...) którzy jako członkowie indywidualni i krajowi stosują się odpowiednio do wytycznych IAU.
Można zatem oczekiwać, że z czasem nowa nazwa dawnego Prawa Hubble'a będzie coraz szerzej stosowana. Wcześniej jednak musimy jeszcze poczekać na wyniki oficjalnego, elektronicznego głosowania w tej sprawie, które zostaną ogłoszone niebawem.
Czytaj więcej:
- Cały artykuł
- Uchwała na temat zmiany nazwy prawa Hubble’a (IAU)
- Co (jeszcze) ustalono podczas kongresu Międzynarodowej Unii Astronomicznej?
Źródło: The Conversation.
Na zdjęciu: Około 15 tysięcy galaktyk, z których mniej więcej 12 tysięcy tworzy nowe gwiazdy, oraz ich rozproszenie w przestrzeni. Źródło: NASA, ESA, P. Oesch (Uniwersytet w Genewie) i M. Montes (Uniwersytet Nowej Południowej Walii)
