Księżyc – z racji ruchu obiegowego wokół Ziemi – codziennie pojawia się na tle innych gwiazdozbiorów. Jego orbita nachylona jest do ekliptyki pod kątem 5°08’43’’ i zmienia się w granicach od 4°59’ do 5°17’, w zależności od położenia Słońca względem węzłów orbity księżycowej. Nachylenie orbity jest największe w chwili, gdy Słońca znajduje się w pobliżu węzłów, a najmniejsze, gdy jest oddalone od węzłów orbity księżycowej o 90° w rektascensji. Takie nachylenie orbity księżycowej względem ekliptyki sprawia, że Księżyc porusza się w podobnym pasie nieba co planety.
Księżyc w swojej wędrówce na tle gwiazd może znaleźć się na obszarze 22 gwiazdozbiorów. Przez gwiazdozbiór Woźnicy (Auriga) tranzytował w roku 1987 oraz 2006 – dla obserwatora znajdującego się na Ziemi aż do 50°N. Prowadząc obserwacje z Montrealu 15 kwietnia 2005 roku, 13 stycznia 2006 roku oraz 9 września 2006 roku można było obserwować zakrycie gwiazdy 5. wielkości należącej do gwiazdozbioru Woźnicy.
Wiemy, że planety poruszają się w płaszczyźnie ekliptyki i niewiele odbiegają od tej strefy. Wenus może tranzytować dodatkowo przez gwiazdozbiory Hydra, Sextans, Crater, Corvus, Scutum oraz Pegasus (na północny zachód od gwiazdy ω Piscium). Na tle gwiazdozbioru Pegaza Wenus przebywała od 9 do 13 marca 1798 roku, w gwiazdozbiorze Tarczy (Scutum) 25–31 stycznia 2014 roku, a w konstelacji Kruka będzie przebywała od 18 do 22 października 2058 roku. Natomiast od 23 do 30 września 2122 roku będzie przemieszczała się na tle gwiazdozbioru Pucharu. Wenus obserwowana z Ziemi może oddalać się nawet o 8°50’ na północ od ekliptyki i o 8°43’ na południe od ekliptyki – np. 23 marca 2001 roku szerokość ekliptyczna Wenus wynosiła 8°20’, zaś 4 marca 2089 roku jej szerokość ekliptyczna osiągnie maksimum i wyniesie 8°50’25”.
Skoro planety oraz Księżyc poruszają się we wspólnym pasie sfery niebieskiej, może zachodzić szeroka kategoria zjawisk – złączeń Księżyca z planetami. Złączenie oznacza, że Księżyc jest stosunkowo blisko jakiegoś ciała niebieskiego – planety lub gwiazdy.
Co prawda gwiazdy nazywamy stałymi, ale i one tak naprawdę poruszają się. Do XVIII wieku uważano, gwiazdy za obiekty, które się nie poruszają i zachowują wzajemne odległości między sobą. Dopiero Edmund Halley w 1718 roku zauważył przesunięcia kątowe gwiazd w wyniku porównania ówczesnego położenia gwiazd z położeniami określonymi przez Ptolemeusza. Największe zaobserwowane przesunięcie Halley zaobserwował dla gwiazdy Arktur (łac. α Bootis), a nieco mniejsze dla Syriusza. Przesunięcia kątowe na niebie, wynikające z ruchu gwiazd, nazywamy ruchami własnymi gwiazd. W wyniku ruchów własnych wzajemne odległości pomiędzy gwiazdami nie są zachowane, co skutkuje tym, że obecne kształty gwiazdozbiorów również nie będą w przyszłości zachowane – ulegną zmianie.
Słońce również porusza się w przestrzeni kosmicznej. Prędkość Słońca wynosi 20 kilometrów, zatem Słońce wraz z całym swoim układem planetarnym przemieszcza się o 4,2 j.a. rocznie. Co ciekawe. planeta karłowata Pluton, ze względu na swoją dużą inklinację orbity (17°), może dodatkowo dokonywać ingresu do gwiazdozbiorów Serpens, Eridanus, Coma i Bootes.
W krótkim okresie położenie gwiazd na niebie praktycznie się zatem nie zmienia, a ich roczne czy dzienne ruchy wywołane opisanymi powyżej czynnikami są nieznaczące w porównaniu z ruchem Słońca, Księżyca czy też planet. Gwiazdy możemy więc traktować jako obiekty względnie nieruchome, podczas gdy planety każdego roku są nieco gdzie indziej na niebie. Oznacza to, że złączenie Księżyca z daną planetą wymaga swoistego rozkładu jazdy – efemerydy. To nic innego, jak podanie miejsca (na niebie, lub pasa widoczności na Ziemi), w którym dane zjawisko będzie miało miejsce. W zależności od rodzaju zjawiska widoczność obejmuje pół lub większość Ziemi (jak przy zaćmieniu Księżyca) lub wąski, kilkukilometrowy pas na jej powierzchni (dla zaćmień Słońca lub zakryć gwiazd przez małe planetki, zwanych zakryciami planetoidalnymi).
Złączenie Wenus i Saturna z zachodzącym Księżycem – wieczór wcześniej niż zachodzi właściwe zjawisko złączenia tych trzech ciał
Złączenia Księżyca z planetami lub gwiazdami nie są może bardzo spektakularne, ale bywają za to dostępne dla większości obserwatorów z danej półkuli Ziemi. Złączenia planet są bardziej efektowne. Część planet jest dużo jaśniejsza od gwiazd, dlatego złączenie Księżyca z nimi (czyli po prostu bliskość Księżyca z planetą na niebie) jest dobrze widoczne.
Wieczorem 22 stycznia 2023 roku o godzinie 22:15 Wenus znajdzie się w odległości 0,3°S od Saturna. Obie planety znajdować się będą w konstelacji Koziorożca, niedaleko gwiazdy Deneb Algedi. Niestety, w chwili najbliższego zbliżenia planety będą już pod horyzontem. Wenus zajdzie 18:10 (czas podany dla Polski centralnej), a Saturn zajdzie 3 minuty później, o godzinie 18:13. Wenus będzie w fazie garbatej malejącej, i około 93% tarczy planety będzie oświetlone przez Słońce. Jasność Wenus na wieczornym niebie to –3m,82, natomiast jasność Saturna wyniesie 0m,82.
Na ilustracji: Widok Saturna 22 I 2023 roku o godzinie 18. Źródło: stellarium-web.org/
Na ilustracji: Wenus i Saturn 22 stycznia 2023 roku o godzinie 22:15. Źródło: stellarium-web.org/
Na ilustracji: Wieczór 23 stycznia 2023 roku, godzina 17:45. Źródło: stellarium-web.org/
Wieczorem 23 stycznia 2023 roku do układu planet Wenus-Saturn dołączy Księżyc, znajdujący się w gwiazdozbiorze Wodnika, w fazie sierpa wzrastającego. Około 5% jego tarczy będzie oświetlone przez Słońce. Jasność Księżyca na wieczornym niebie wyniesie –9m,53. Pozostała jego powierzchnia będzie oświetlona światłem odbitym od Ziemi – tak zwanym światłem popielatym. Obserwator znajdujący się na Księżycu mógłby obserwować wówczas Ziemię, która będzie kilka dni po pełni (faza garbata malejąca). 23 stycznia Księżyc będzie stosunkowo młody (po nowiu), a najlepsza widoczność złączenia przypada 90 minut po zachodzie Słońca. Wenus ma być oddalona od Saturna o zaledwie 0,4 stopnia – to mniej niż średnica Księżyca. Wszystko to będzie skąpane w łunie zmierzchu. Następnego dnia Księżyc będzie już kilkanaście stopni dalej, więc nie będzie uczestnikiem dalszego, wciąż jeszcze widocznego złączenia. A co na to wszystko pogoda?
Prognoza pogody
W Polsce wschodniej i południowo-wschodniej pogodę kształtować będzie front ciepły. Północne rejony kraju dostaną się pod wpływ klina wysokiego ciśnienia związanego z wyżem, którego centrum znajdować będzie nad zachodnią Rosją.
Temperatura powietrza od –4°C w Suwałkach do 3°C w Warszawie. Temperatura odczuwalna od –9°C w Suwałkach do 2°C w Toruniu. Opady atmosferyczne: deszcz, deszcz ze śniegiem oraz śnieg. Szczegółowy rozkład pola opadu na załączonych mapach.
Zachmurzenie niskie: duże i całkowite, na niebie chmury Stratocumulus i Stratus. Zachmurzenie piętra średniego: chmury Altocumulus i Altostratus będą pokrywać niebo praktycznie na terenie całego kraju, z wyjątkiem północno-wschodniej i północnej Polski. Zachmurzenie piętra wysokiego: cirrus i Cirrostratus na wschodzie kraju i lokalnie Cirrus na południu, południowym zachodzie i w centrum Polski. Zachmurzenie ogólne: na dużej części kraju duże i całkowite.
Czytaj więcej:
Źródło: CMM IMGW-PIB
Opracowanie: dr Grzegorz Duniec, dr Marcin Kolonko, Centrum Modelowania Meteorologicznego IMGW-PIB
Na ilustracji: Wenus w fazie garbatej ubywającej, 22 stycznia 2023 roku. Źródło: stellarium-web.org/.
