Tak oto kolejny raz dziarsko stajemy u progu Nowego Roku, w którym będziemy obchodzić między innymi stulecie powstania Międzynarodowej Unii Astronomicznej i stulecie miłośniczego ruchu astronomicznego w Polsce, z czasem przekształconego w PTMA, oraz 50-lecie lądowania pierwszego człowieka na Księżycu. Czekają nas także na niebie w 2019 roku zjawiska astronomiczne - zarówno te okresowe, jak i niespodziewane. Tych drugich, często najciekawszych i wywołujących nie tylko u astronomów dreszcze emocji, nadal nie potrafimy wcześniej dokładnie przewidzieć.
Ze zjawisk okresowych, a mimo to zawierających zawsze w sobie choć odrobinę tajemniczości, wystąpią w tym roku trzy zaćmienia Słońca w dniach: 5/6 I (częściowe), 2 VII (całkowite) i 26 XII (obrączkowe). Niestety, nie będą one widoczne w Polsce. Wystąpią też dwa zaćmienia Księżyca: 21 I (całkowite) i 16/17 VII (częściowe), oba widoczne w naszym kraju. Styczniowe zaćmienie Księżyca będzie trwało 63 minuty: początek nad ranem o godz. 04:33, faza maksimum o godz. 06:12, a koniec zaćmienia całkowitego nastąpi o godz. 7:51, gdy Księżyc będzie już u nas pod horyzontem. Zaćmienie lipcowe: początek o godz. 22:01, faza maksimum (66% zakrytej tarczy) o godz. 23:31 i koniec zaćmienia częściowego o godz. 01:00 po północy. Wystąpi też zjawisko przejścia Merkurego przed tarczą Słońca - w dniu 11 XI. Będzie ono trwało 5 i pół godziny. Z terenu Polski będzie jednak widoczne tylko wejście planety na tarczę Słońca, o godz. 13:35,2 (kontakt I) i 13:36,9 (kontakt II). Zachód Słońca nastąpi o godz.16:01.
Słońce
Jeśli chodzi o naszą gwiazdę, to jej aktywność magnetyczna będzie niska, jest bowiem w fazie minimum po 24 cyklu. Zatem prawdopodobnie przez najbliższy rok praktycznie nie będziemy mogli obserwować plam - silnych pól magnetycznych w fotosferze Słońca, bo ich po prostu nie będzie lub pojawiać się będą sporadycznie. Należy jednak zawsze liczyć się z nieoczekiwanym wzrostem lub nagłym spadkiem jego aktywności, co może pociągnąć za sobą powstawanie rozmaitych zjawisk geofizycznych i zaburzeń nie tylko w pogodzie kosmicznej. Osoby zainteresowane problemem aktywności Słońca mogą znaleźć więcej szczegółów na stronie www.spaceweather.com.
Wiosna w roku 2019 rozpocznie się 20 marca o godz. 22:58, lato - 21 czerwca o godz. 17:54, jesień - 23 września o godz. 09:50, a zima - 22 grudnia o godz. 05:19. 3 stycznia o godzinie 6 Ziemia w swym rocznym ruchu po orbicie eliptycznej będzie najbliżej Słońca, czyli w peryhelium, w odległości od niego niewiele ponad 147 mln km. Będzie się też wówczas poruszała najszybciej w 2019 roku na swej orbicie, bo z prędkością aż 30,27 km/s., czyli prawie 109 000 km/h. To pocieszający znak, że dnia będzie przybywało coraz szybciej. W Nowy Rok Słońce wzejdzie o godz. 07:38, a zajdzie o 15:49 – zatem dzień będzie trwał 8 godzin i 11 minut, i będzie już dłuższy od najkrótszego dnia w roku o 6 minut. Na pocieszenie trzeba też przypomnieć, że Zima kalendarzowa na naszej półkuli, przynajmniej teoretycznie, jest najkrótszą porą roku.Trwa tylko 89 dni! W praktyce, jak wiemy z doświadczenia, bywa z nią jednak różnie. Natomiast Ziemia zawędruje w lecie do aphelium (będzie wówczas najdalej od Słońca – prawie 153 mln km) o północy z 4 na 5 lipca. Zmiana czasu z zimowego na letni czeka nas 23/24 marca, a powrót na czas zimowy, czyli środkowo-europejski, w nocy 26/27 października (chyba, że pozostaniemy przy czasie letnim i nie będziemy musieli już więcej cofać zegarków).
Terminy świąt
Jeśli chodzi o święta ruchome, to w 2019 roku Popielec wypada 6 III, Wielkanoc przypadnie 21 IV, czyli w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca (godz. 13:12 w Wielki Piątek 19 IV), Zielone Świątki - 9 VI, a Boże Ciało - 20 VI - nieomal na tydzień przed początkiem tegorocznych wakacji.
Księżyc
Księżyc powita Nowy Rok podążając do nowiu, a zakończy 2019 rok już w fazie po nowiu. Tarcza Księżyca będzie w tym roku zakrywać: Wenus (2x), Marsa, Jowisza i Saturna (12x), a z planet karłowatych Plutona (13x), Westę (3x) i Ceres (2x). Z tych ciekawych zjawisk będziemy mogli obserwować w dniu 2 II o godz. 8 zakrycie Saturna przez Księżyc, oraz zakrycie Jowisza przez naszego satelitę 28 XI o godz. 12 (o ile dopisze nam pogoda).
Komety
W tym roku kilkadziesiąt skatalogowanych komet okresowych powróci do peryhelium (punktu ich orbity najbliższy Słońca). Polecam do obserwacji okiem nieuzbrojonym kometę 46P/Wirtanen. Będzie ona widoczna na przełomie roku 2018/2019 w gwiazdozbiorze Byka, Woźnicy i Wielkiej Niedźwiedzicy, by przejść przez peryhelium jeszcze przed Świętami Bożego Narodzenia. Pozostałe komety będą widoczne tylko przez lornetkę lub teleskop.
Widoczność planet
Merkurego, który zawsze wędruje na niebie blisko Słońca, można będzie zaobserwować nisko nad horyzontem, na wschodnim niebie o świcie, lub na zachodzie o zmierzchu. Jeśli pogoda obserwacyjna nam dopisze, to najłatwiej będzie go można dostrzec przed wschodem Słońca - na przełomie listopada i grudnia. Zaś wieczorem, najlepsze warunki do jego obserwacji, będą w drugiej połowie lutego. Planeta przejdzie przed tarczą Słońca 11 XI od godz.13:35 do 19:04. U nas będzie widoczny tylko początek zjawiska, do godz. 15:56. Później Słońce zachodzi.
Wenus wystąpi w roli Jutrzenki aż do połowy roku. Na wakacje skryje się w promieniach Słońca, by pojawić się na wieczornym niebie w ostatnim tygodniu września, po czym do końca roku będzie już grała rolę Gwiazdy Wieczornej. Ponadto dojdzie do koniunkcji, czyli zbliżenia na niebie Wenus z Merkurym - w dniu 30 X, z Jowiszem 22 I i 24 XI, oraz z Saturnem 18 II i 11 XII. Księżyc zakryje Wenus w dniu 31 I o godz. 19 i 29 XII o godz. 3, ale te zjawiska nie będą u nas widoczne.
Mars od początku roku aż do końca lipca widoczny będzie wieczorem, stopniowo skracając swą obecność na nocnym niebie. Potem skryje sie w promieniach Słońca, by pojawić się koło połowy października na porannym niebie. Czerwonawy Mars w swej rocznej wędrówce po nieboskłonie będzie w koniunkcji z Merkurym w dniu 18 VI o godz. 17 i 7 VII o godz.16, Uranem 13 II o godz.20, oraz z gwiazdami Aldebaranem (najjaśniejszą w Byku) 16 IV o północy, 23 VI o godz. 9 z Polluksem - Alfą Bliźniątach, a 8 XI o godz. 16 ze Spiką, najjaśniejszą w gwiazdozbiorze Panny. Ponadto Księżyc zakryje Marsa 4 VII o godz. 8, ale to zjawisko nie będzie w Polsce widoczne.
Natomiast Jowisz będzie mógł być obserwowany od początku roku na porannym niebie, w gwiazdozbiorze Wężownika, coraz to wcześniej poprzedzając wschód Słońca. W dniu 10 VI będzie w opozycji do niego i wtedy będziemy mogli go obserwować przez całą noc. Od początku września będzie już widoczny tylko na wieczornym niebie i przejdzie do Strzelca, aby w połowie grudnia skryć się w promieniach Słońca. Jowisz będzie w koniunkcji z Wenus 22 I o godz. 7 i 24 XI o godz. 15. To drugie zjawisko będzie u nas dobrze widoczne, podobnie jak zakrycie Jowisza przez Księżyc w dniu 28 XI o godz. 12.
Saturn Nowy Rok spędzi schowany w promieniach Słońca. Od trzeciego tygodnia stycznia będzie widoczny na porannym niebie, poprzedzając wschód naszej gwiazdy, goszcząc w gwiazdozbiorze Strzelca przez cały rok. 9 VI będzie w opozycji do Słońca i wtedy można go będzie obserwować przez całą noc. Od końca września prawie do końca grudnia będzie dostępny do obserwacji na wieczornym niebie. Potem skryje się za Słońcem, by pojawić się na porannym niebie, ale dopiero po Nowym Roku. Saturn będzie w koniunkcji z Wenus 18 II o godz. 15 i 11 XI o godz. 6. Księżyc aż 12 razy zakryje Saturna, ale tylko jedno z tych zjawisk będzie widoczne w Polsce, a mianowicie 2 II o godz. 8.
Uran na początku roku będzie widoczny na wieczornym niebie w gwiazdozbiorze Ryb, by w połowie lutego przemieścić się do Barana, w którym to gwiazdozbiorze pozostanie do końca roku. Z początkiem kwietnia nastąpi jego złączenie ze Słońcem. W połowie maja pojawi się na porannym niebie, wydłużając stopniowo okres przebywania nad horyzontem. W opozycji będzie 28 X, a od początku grudnia, widoczny będzie na niebie w pierwszej połowie nocy.
Neptun cały rok spędzi w gwiazdozbiorze Wodnika. Na początku roku będzie widoczny na wieczornym niebie. W połowie lutego zniknie w promieniach Słońca, by pojawić się rankiem w końcu marca na porannym niebie. W opozycji będzie 10 IX, a od połowy grudnia będzie widoczny coraz to krócej na wieczornym niebie. Do obserwacji planet Uran i Neptun musimy użyć lunety.
Roje meteorów
W tym roku z kilkunastu większych rojów meteorów, które rokrocznie promieniują, polecamy do obserwacji Kwadrantydy z maksimum 3 stycznia (którym zbytnio nie będzie przeszkadzał Księżyc na trzy dni przed nowiem) i Ursydy z maksimum 2 lipca (które szczególnie w tym roku będą mogły się popisać jasnymi bolidami). Następne będą Perseidy (maksimum 12/13) sierpnia i Geminidy (14 grudnia). Najlepsze warunki do obserwacji będą mieć Ursydy - Księżyc będzie w nowiu. W przypadku roju Perseidów Księżyc będzie trzy dni przed pełnią, a nieco gorsze warunki z wieczora będą mieć Geminidy – Księżyc będzie dwa dni po nowiu.
Korzystając zaś z każdej wolnej chwili, w tegoroczne długie zimowe wieczory, spójrzmy spokojnie w niebo, z niewątpliwie najpiękniejszym gwiazdozbiorem Oriona, i pamiętajmy przy tym o przysłowiu: "I wiosna by tak nie smakowała, gdyby przedtem zimy nie było".
Jednym słowem - byle do pogodnej i ciepłej wiosny w tym nowym magicznym 2019 roku.
Adam Michalec, MOA w Niepołomicach
Opracowanie: Elżbieta Kuligowska
Na zdjęciu: Kwadrantydy i zorza ponad Kanadą. Źródło: NASA/APOD
