Obserwatorium La Silla ma 50 lat

Jedno z czołowych obserwatoriów astronomicznych świata - La Silla - obchodzi 50 lat od swojego powstania. La Silla należy do Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO).

Budowę obserwatorium rozpoczęto w 1965 roku, czyli trzy lata po założeniu ESO. Inauguracja placówki nastąpiła w 1969 toku. Było to pierwsze obserwatorium należące do ESO.

Na lokalizację obserwatorium wybrano górę Cinchado-North na obrzeżach pustyni Atakama w Chile. Powodem były kwestie dostępu, suchy klimat i idealne warunki do prowadzenia obserwacji astronomicznych. Szczyt ma też inną nazwę, "La Silla", co w języku hiszpańskim oznacza "siodło". Gdy spojrzymy na zdjęcie wykonane z podnóża góry, trudno się dziwić tej nazwie.

Obserwatorium La Silla - widok z podnóża góry

Obserwatorium La Silla - widok z podnóża góry. Źródło: ESO/José Francisco Salgado (josefrancisco.org).

Teleskopy w La Silla

Pierwsze obserwacje w La Silla wykonywano przy pomocy względnie niewielkich teleskopów o średnicach 1 metra i 1,52 metra. Jednak w kolejnych latach liczba i różnorodność teleskopów rosła. Obecnie działa tutaj 13 teleskopów i to nie tylko z ESO, ale także z poszczególnych krajów, uniwersytetów lub projektów. Przykładowo TRAPPIST–South, Rapid Eye Mount (REM) oraz TAROT do śledzenia błysków gamma.

Pomimo, iż obecnie flagowym obserwatorium ESO jest Obserwatorium Paranal z teleskopem VLT, to La Silla nadal pozostaje w czołówce badań astronomicznych. Dane zebrane teleskopami z La Silla są podstawą do ponad 200 publikacji naukowych rocznie. W szczególności znajdują się tutaj dwa najbardziej produktywne na świecie teleskopy klasy 4 metrów.

Pierwszy to tzw. 3,6-metrowy teleskop ESO, znany przede wszystkich ze spektrografu HARPS, którym odkryto wiele planet pozasłonecznych. Drugi to 3,58-metrowy Teleskop Nowej Technologii (New Technology Telescope - NTT), który był pierwszym na świecie z kontrolowanym komputerowo zwierciadłem głównym. Tę technologię, zwaną optyką aktywną, opracowało ESO, a obecnie jest stosowana w większości dużych teleskopów na świecie. Oba teleskopy przejdą niedługo modernizację: NTT otrzyma nowy, pionierski instrument SoXS będący spektrografem przeznaczonym do śledzenia astronomicznych zjawisk tymczasowych (tzw. „transients”) oraz zjawisk zmiennych odkrytych w ramach fotograficznych przeglądów nieba. Z kolei 3,6-metrowy teleskop ESO może liczyć na pracujący w podczerwieni NIRPS, który będzie uzupełniał się ze spektrografem HARPS w łowach na planety.

Droga Mleczna nad Obserwatorium La Silla

Droga Mleczna nad Obserwatorium La Silla, a właściwie nad kopułą 3,6-metrowego teleskopu ESO. Źródło: ESO/B. Tafreshi (twanight.org).

Przełomowe odkrycia

ESO wskazuje, że wiele z przełomowych odkryć astronomicznym było dokonanych z użyciem teleskopów pracujących w La Silla. Jako przykłady wskazuje odkrycie przyspieszania tempa rozszerzania się Wszechświata (w 2011 roku przyznano za to Nagrodę Nobla), odkrycie planety wokół najbliższej gwiazdy względem Słońca, obserwacje pierwszego światła do źródła fal grawitacyjnych; najdokładniejsze ustalenie odległości do pobliskich galaktyk (projekt Araucaria), odkrycie siedmiu planet wokół ultrachłodnego karła w systemie TRAPPIST-1.

Warto też wspomnieć o dwóch wydarzeniach, które na wiele tygodni przykuły uwagę teleskopów znajdujących się obserwatorium. Chodzi o wybuch supernowej SN 1987A (była to pierwsza tak bliska supernowa obserwowana współczesnymi teleskopami) oraz zderzenie komety Shoemaker-Levy 9 z Jowiszem.

Zagrożenia

Obserwatorium La Silla znajduje się w Chile, gdzie częste są trzęsienia ziemi. Jak dotąd nie wyrządziły one większych problemów i to pomimo tego, iż niektóre z silniejszych miały epicentrum dość niedaleko. Większe zagrożenie wydaje się obecnie stanowić problem zanieczyszczenia nocnego nieba sztucznych światłem od biegnącej niedaleko Autostrady Panamerykańskiej.

Zaćmienie Słońca w prezencie

W tym roku, jakby w prezencie na 50. urodziny placówki, natura przygotowała ciekawą atrakcję: przez teren obserwatorium będzie przebiegał pas całkowitego zaćmienia Słońca, które nastąpi 2 lipca 2019 r.

Życzymy Obserwatorium La Silla kolejnych 50 lat niezwykłych odkryć, które chętnie będziemy opisywać na łamach portalu i czasopisma "Urania - Postępy Astronomii".

Góra La Silla w 1964 roku