6 czerwca 2019 r. w Przegalinach Dużych, wsi w województwie lubelskim, odbył się Piknik astronomiczny, zorganizowany przez stowarzyszenie Nadzieja i Przyszłość, w ramach projektu Międzypokoleniowe spotkania z astronomią. Głównym punktem programu było odsłonięcie tablicy upamiętniającej postać Władysława Szaniawskiego – astronoma, pochodzącego z Przegalin Dużych.
Piknik astronomiczny był pierwszym wydarzeniem, realizowanym przez stowarzyszenie Nadzieja i Przyszłość w ramach projektu Międzypokoleniowe spotkania z astronomią. W trakcie pikniku miało miejsce odsłonięcie tablicy upamiętniającej osobę Władysława Szaniawskiego, czyli astronoma pochodzącego z Przegalin Dużych. Tablicę odsłoniła Monika Skowrońska – wnuczka Władysława Szaniawskiego. Natomiast dzięki uprzejmości Sławomira Miernickiego, nauczyciela z I LO im. B. Prusa w Siedlcach, goście obecni na pikniku mieli możliwość obserwowania Słońca za pomocą teleskopu.
Przegaliny Duże są jedną z najstarszych miejscowości w gminie Komarówka Podlaska. Jest to niewielka wieś, ale z bogatą historią sięgającą XV wieku. Przed wojną wieś była znana w całej Europie z powodu obserwatorium astronomicznego, które zostało wzniesione przez Władysława Szaniawskiego. Dziś po obserwatorium nie ma już śladu, dlatego koło historyczne działające przy Gminnym Centrum Kultury w Komarówce Podlaskiej postanowiło upamiętnić to miejsce.
Władysław Szaniawski (1861-1931) był z zamiłowania astronomem i matematykiem. W latach 1880-1884 ukończył studia techniczne w École Speciale des Arts et Manufactures w Gandawie w Belgii z tytułem inżyniera. Po powrocie do Polski zajął się, zgodnie z wolą ojca, prowadzeniem majątku ziemskiego (520 hektarów ziemi) w Przegalinach Dużych. Dobrze prosperujący majątek pozwolił mu na zajęcie się realizacją jego pomysłów powstałych podczas studiów, a dotyczących nauk technicznych i astronomii. Odbył kilka podróży po Europie w celu zdobycia odpowiedniego wyposażenia do pracowni technicznej, w której skonstruował między innymi anemofon – przyrząd do mierzenia kierunku i prędkości wiatru.
W 1909 r., w odległości ok. 350 metrów od pałacu, w kierunku południowo-zachodnim, urządził obserwatorium astronomiczne oraz stację meteorologiczną II rzędu, które sam prowadził. Jako jeden z pierwszych Polaków otrzymał zezwolenie Ministerstwa Poczt i Telegrafów na używanie urządzeń radiowych. Ponadto wykonał w swoich warsztatach wiele zegarów wahadłowych, w tym dwa wieżowe, które zachowały się do dziś w kościołach w Żelechowie i Komarówce Podlaskiej. Pełnił też funkcję sędziego pokoju.
Obserwatorium składało się z parterowego pawilonu południkowego i kopuły. W pawilonie południkowym zainstalowane było koło południkowe Mailhala z obiektywem o średnicy 8,1 cm oraz dwa zegary wahadłowe, w tym jeden własnej konstrukcji, a drugi zbudowany przez Rieflera. Natomiast w kopule umieszczony był teleskop z obiektywem Zeissa o średnicy 20 cm i ogniskowej 300 cm, wówczas największy na ziemiach polskich. Obserwatorium wyposażone było też w kamery fotograficzne oraz lunetę Steinheila, która służyła jako prowadnica przy obserwacjach fotograficznych. W pałacowej wieży, w jej kopule, także zainstalował teleskop.
Obserwatorium było bardzo dobrze i nowocześnie wyposażone. W tym czasie na ziemiach polskich nie było żadnego dorównującego mu pod względem wyposażenia. Władysław Szaniawski zajmował się także meteorologią, a jego dobrze wyposażona stacja współpracowała z Instytutem Meteorologicznym.
Ze względu na problemy finansowe, Szaniawski zmuszony był zlikwidować obserwatorium w 1925 r. Wyposażenie obserwatorium astronomicznego produkcji firmy Zeiss zostało sprzedane do Obserwatorium Astronomicznego w Łazienkach Królewskich w Warszawie, a następnie trafiło do obserwatorium w Ostrowiku koło Otwocka. Natomiast pozostałe wyposażenie przekazał Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
W 1931 r. dobra po Władysławie Szaniawskim przejął jego syn Jan Szaniawski, który sprzedał resztę sprzętu astronomicznego Uniwersytetowi Jagiellońskiemu i Uniwersytetowi w Wilnie. Natomiast sam budynek obserwatorium został rozebrany w 1947 r.
W ten sposób zakończyła się historia obserwacji astronomicznych we wsi Przegaliny Duże.
Fotorelację z wydarzenia można obejrzeć pod linkiem.
Opracował: Paweł Z. Grochowalski
Źródło: KomarowkaPodlaska.pl, dworypogranicza.pl, ziemianskie-historie.dobrzyca-muzeum.pl, wikipedia.pl
