Z okazji 60-lecia ESO odbył się ESO Day Poland, na którym podsumowano polski udział w Europejskim Obserwatorium Południowym (ESO) - jak nasi naukowcy wykorzystywali teleskopy ESO, a także jakie były kwoty kontraktów realizowanych przez polskie firmy.
24 listopada 2022 r. w Warszawie zorganizowano konferencję poświęcona prezentacji aktualnego polskiego zaangażowania w Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO). Pretekstem do tego jest 60. rocznica powstania ESO i podobne konferencje organizowane są także w innych krajach członkowskich. Z kolei na 2 grudnia zaplanowana jest transmisja online pokazująca od środka obserwatoria ESO.
Podczas ESO Day Poland pokazano przykłady polskich badań z użyciem aparatury ESO, np. wykorzystujących sieć radioteleskopów ALMA, bądź obserwacje interferometrem optycznym VLBI. Omówiono także przyszłe projekty, takie jak np. budowa przez Polskę w ramach projektu Araucaria kilku teleskopów w Chile na terenach należących do ESO w pobliżu Cerro Armazones. Nasi naukowcy zaangażowani są także w budowę nowego spektrografu CUBES dla teleskopu VLT w Obserwatorium Paranal.
Podczas konferencji wystąpili także młodzi polscy naukowcy odbywający staże w ESO, którzy podzielili się praktycznymi doświadczeniami ze swojej współpracy z tą czołową światową organizacją badawczą.
Obserwacje i publikacje
Poznaliśmy również zbiorcze statystyki. Polscy astronomowie aplikowali do tej pory 227 razy o czas obserwacyjnych na teleskopach ESO. Ta liczba dotyczy projektów, w których kierownikiem był astronom z naszego kraju. Oprócz tego były 302 wnioski obserwacyjne z polskimi astronomami jako członkami międzynarodowych grup badawczych. Łącznie czas obserwacyjny, o który wnioskowano to 6386,5 godzin, natomiast ostatecznie 1428,8 godzin (dane dla projektów z kierownikiem naukowym z Polski).
Jak sobie nasi naukowcy poradzili z danymi zebranymi teleskopami ESO? Według danych za rok 2021, ukazały się 102 publikacje naukowe oparte o dane z ESO, w których autorami lub współautorami byli Polacy. 22 z tych publikacji miało polskich naukowców jako pierwszych autorów pracy. Około 5,9 proc. publikacji naukowych korzystających z danych ESO miało polskich współautorów w okresie ostatnich 10 lat.
Przyszłe projekty
Ekstremalnie Wielki Teleskop (ELT) to teleskop przyszłości budowany obecnie przez ESO na górze Cerro Armazones. Będzie to największy teleskop optyczny na świecie, o średnicy ponad 39 metrów, w porównaniu do około 10 metrów, jakie mają największe obecnie pracujące teleskopy.
Polska jest zaangażowana w budowę ELT finansowo. Co więcej, nasze instytuty naukowe mają udział w konsorcjum budującym spektrograf wysokiej rozdzielczości ANDES dla ELT. Krajowe firmy realizują także kontrakty na budowę elementów tego teleskopu, np. komputery typu mainframe i serwery (we współpracy z Dell GmbH), podwykonawstwo związane z budową kopuły dla ELT (ACe Consortium), a także oprogramowanie (ITTI Sp. z o.o.). Polski oddział firmy SENER był zaangażowany w prace związane z modułami i oprzyrządowaniem do zwierciadeł teleskopu.
Finanse i kontrakty dla przemysłu
W roku 2022 polskie płatności na rzecz ESO wyniosły 6,373 mln euro, co stanowi 3,19 proc. budżetu ESO.
Wiadomo też jak radziły sobie polskie firmy od momentu przystąpienia Polski do ESO (2015 rok). Zlecenia na rzecz tej organizacji realizowało 28 naszych firm i instytutów, na łączną kwotę ponad 16,8 mln euro.
Konferencja została zorganizowana przez Ministerstwo Edukacji i Nauki oraz Centrum Astronomiczne im Mikołaja Kopernika PAN. ESO reprezentował prof. Xavier Barcons, Dyrektor Generalny, a także dr Suzanne Ramsay, Instrumentation Project Manager w projekcie budowy Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu (ELT). Polskimi reprezentantami byli przedstawiciele naszego kraju w Radzie ESO (prof. Marek J. Sarna oraz dr Dariusz Drewniak), jak również Mateusz Gaczyński z Ministerstwa Edukacji i Nauki, Bogusław Wontor – poseł na Sejm (zastępca przewodniczącego Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży oraz przewodniczący Parlamentarnej Grupy ds. Przestrzeni Kosmicznej) oraz naukowcy prowadzący badania przy pomocy teleskopów ESO.
Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) zrzesza kilkanaście krajów. Jego misją jest budowa wielkich obserwatoriów naziemnych i odkrywanie przy ich pomocy tajemnic Wszechświata. ESO posiada swoje obserwatoria w Chile na pustyni Atakama. Polska wstąpiła do ESO w 2015 roku.
Więcej informacji:
Autor: Krzysztof Czart