17 lutego (czwartek, w godzinach 10, 11 i 12) w kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie po długiej przerwie spowodowanej pandemią odbędą się trzy pokazy uruchomienia najdłuższego w Polsce (46,5 m) wahadła Foucaulta, połączone z prelekcjami. Celem pokazów będzie upamiętnienie zbliżającej się, 549. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika – 19 II 1473 r. Poprowadzi je wieloletni pracownik naszego Obserwatorium, Dr Adam Michalec.
Wprawione w ruch wahadło Foucaulta pozwala na wykonanie doświadczenia dowodzącego ruchu wirowego Ziemi. Płaszczyzna jego wahań w sposób pozorny powoli się wówczas zmienia na skutek jej obrotu. Wahadło zachowuje się nieco inaczej w zależności od tego, gdzie zostanie uruchomione. Na półkuli północnej porusza się zgodnie z ruchem wskazówek zegara, na południowej przeciwnie do nich. Im mniejsza szerokość geograficzna, tym wolniejsza zmiana kierunku wahań. Na równiku wahadło nie obraca się w ogóle. Swobodnie zawieszone nad biegunem najszybciej zmienia natomiast pozorny kierunek wahań. Choć przyrząd służy do ilustrowania ruchu obrotowego Ziemi, w sposób pośredni dowodzi również, że nie może być ona płaska.
Tak się składa, że 17 II mija 422 rocznica spalenia na stosie w Rzymie, na Campo de' Fiori, Giordana Bruna, który uznawał m. in. ruch wirowy Ziemi i teorię heliocentryczną Mikołaja Kopernika, wyłożoną w dziele „De Revolutionibus”, której był przy tym gorącym propagatorem. 11 II mamy kolejną rocznicę śmierci Leona Foucaulta, który zmarł w tym dniu w 1868 roku.
Foucault był genialnym samoukiem i wynalazcą. Długo nie mógł się pogodzić z informacją, iż od ponad 350 lat nikt nie pokazał, że pierwsza teza Kopernika – ta o ruchu wirowym Ziemi – jest prawdziwa. Zgromadziwszy pewien zasób wiadomości na ten temat (od Galileusza i Gustawa Coriolisa) Leon Foucault zdecydował się na wykonane pierwszych prób uruchomienia wahadła w zawieszeniu cardanowskim, w piwnicy swego domu w Paryżu. Próby te powiodły się: 6 stycznia 1851 roku, a następnie, już w obecności ówczesnych astronomów w Obserwatorium Paryskim, w lutym tegoż roku.
Wiadomość o tych ostatnich pokazach dotarła wkrótce do Cesarza Napoleona III, który był niezwykłym zwolennikiem nowości naukowych. Dekretem Cesarz zlecił Foucaultowi publiczne wykonanie jego doświadczenia z wahadłem, pokazującego, że Mikołaj Kopernik miał rację – Ziemia faktycznie wiruje wokół swej osi z zachodu na wschód. Pierwszy publiczny, autorski pokaz w Panteonie odbył się 27 marca 1851 roku, w czwartek. Dlatego też pokazy uruchomienia wahadła Foucaulta w Krakowie, jeśli się odbywają, to w czwartki, o godzinie 10, 11 i 12. Na dodatek kilka lat temu podziemia kościoła św. Piotra i Pawła przy ul. Grodzkiej ogłoszone zostały Panteonem Narodowym Polskim. W ten sposób doczekaliśmy się czasów, gdy pokazy wahadła Foucaulta połączyły oba Panteony, Paryski i Polski.
Najbliższe, lutowe pokazy poprowadzi Dr Adam Michalec (OAUJ, MOA). Warto dodać, że pierwsze pokazy wahadła Foucaulta w Krakowie odbyły się już w 1949 roku – także w kościele św. Piotra i Pawła – i przyciągnęły duże ilości zaciekawionych osób. Doświadczenie przeprowadzał wówczas profesor Kazimierz Kordylewski, słynny astronom, badacz m.in. księżyców pyłowych Ziemi.
Czytaj więcej:
- Pokazy wahadła Foucaulta w Krakowie
- Więcej na temat działania wahadła
- Krakowskie impresje Stanisława Markowskiego - odc 41 - Wahadło Faucolta
Źródło: OAUJ/MOA
Opracowanie: Adam Michalec, Elżbieta Kuligowska
Na zdjęciu: Pokazy wahadła w kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie. Źródło: Apostolowie.pl
