A jednak powstało! Sześć lat temu, gdy było już pewne, że trzydziestoletnia działalność obserwatorium przy Wydziale Fizyki UwB dobiega kresu, informowałem czytelników Uranii (U-PA 3/2015) o istnieniu tej placówki, jej dydaktycznej funkcji i mglistych nadziejach na powstanie czegoś podobnego w przyszłości. Opublikowanie tamtej informacji zobowiązuje mnie do przekazania kolejnej, tym razem miłej. Z poczuciem satysfakcji – a nawet dumy – mogę poinformować czytelników, że Uniwersytet w Białymstoku ma już nowe obserwatorium astronomiczne i stowarzyszone z nim niewielkie, 32-miejscowe planetarium.
Na zdjęciu: Tak wyglądało pierwsze w historii Białegostoku obserwatorium astronomiczne. Fot. Krzysztof Gawryluk
Na zdjęciu: W sąsiedztwie Obserwatorium znajdują się budynki wydziałów przyrodniczych i biblioteki. Fot. UwB
Lokalizacja
Szczęśliwym zbiegiem okoliczności obserwatorium musiało być zlokalizowane w pobliżu nowo wybudowanych wydziałów przyrodniczych Uniwersytetu – miejscu optymalnym, niemal wymarzonym dla tego rodzaju placówki. Powstający kampus UwB znajduje się bowiem na południowym skraju Białegostoku, a od centrum oraz większej części miasta oddziela go duży park-rezerwat. W kierunkach wschodu, południa i zachodu jest już niemal zupełnie zielono. Do zalet lokalizacyjnych dodać trzeba jeszcze dobre skomunikowanie z centrum miasta.
Zakładane funkcje
Oczywiste było, że nowe obserwatorium tak jak poprzednie spełniać będzie funkcję dydaktyczną – umożliwi wykonywanie przez studentów praktycznych zadań obserwacyjnych. Oferta takich zadań może być jeszcze bogatsza od dotychczasowej, ponieważ nowy teleskop będzie umożliwiał wykonywanie obserwacji spektroskopowych. Nowe obserwatorium, jako jedyna tego rodzaju placówka w regionie, będzie także dostępne – choć w ograniczonym zakresie – dla uczniów szkół średnich szczególnie zainteresowanych astronomią. Najważniejsze jest jednak to, że lokalizacja obserwatorium, wielkość teleskopu i jego wyposażenie umożliwią wykonywanie obserwacji o istotnej wartości naukowej. Wypełnienie tej możliwości wartościową treścią spoczywa na astronomach pracujących na Wydziale Fizyki UwB.
Architektura
Architektura budynku wynika z jego lokalizacji i funkcji, jakie ma spełniać. O jego wysokości zdecydowały otaczające drzewa. Bryłę budynku stanowią dwa, stykające się walce. Grubszy zawiera pomieszczenia użytkowe, szczuplejszy – klatkę schodową i windę. Najwyższe kondygnacje są przeznaczone dla astronomii: badania, dydaktyka, edukacja. Budynek wieńczy rotunda z kopułą stojące na poziomie tarasu. Na tym samym poziomie znajduje się pokój obserwatorów oraz pomieszczenie magazynowo-warsztatowe. Niżej położoną kondygnację zajmują pokoje do pracy. Jeszcze niżej jest sala seminaryjna. Taras będzie wykorzystywany do prowadzenia elementarnych obserwacji wizualnych ze studentami, uczniami szkół średnich lub (okazjonalnie) uczestnikami publicznych imprez popularyzujących naukę. Gospodarzem najwyższych kondygnacji będzie Wydział Fizyki. Dwie najniższe kondygnacje: hall i sala Planetarium będą miały charakter publiczny. Hall jest przystosowany do wyświetlania kilkominutowych edukacyjnych filmów lub obrazów. W pogodne dni możliwe będzie wyświetlanie aktualnego widoku tarczy słońca tworzonego przez lunetę SolarMax stojącą w kopule. Pewien wpływ na ostateczny rezultat (mam nadzieję, że korzystny) miała zapewne nieoczekiwana zbieżność mojej determinacji, by bardzo uważnie śledzić proces projektowania i budowy oraz oczekiwań głównego architekta (prof. Marka Budzyńskiego), bym został formalnym członkiem zespołu projektującego. Na poniższym rysunku są pokazane pierwsze szkice moich oczekiwań i fragment finalnego projektu. Widać, że rzeczywistość odbiegła nieco od początkowych wyobrażeń, ale odbyło się to z korzyścią dla funkcjonalności i komfortu budowli.
Na ilustracji: Zderzenie amatorskich przymiarek z rzeczywistością. Źródło: A. Branicki
Wyposażenie
Pod pięciometrową kopułą firmy ScopeDome działa teleskop ASA 600. Jego detektorowym wyposażeniem będzie kamera ALUMA 4040+ firmy SBIG lub spektrograf LISA firmy Shelyak. Niewielką część przestrzeni pod kopułą zajmuje luneta SolarMax III 90/800. Tworzony przez nią obraz słońca może być wyświetlany na ekranie komputera lub transmitowany do hallu bądź Sali Planetarium. Zespół Teleskop-Kopuła-odbiorniki światła może być obsługiwany z wnętrza kopuły, z pokoju przylegającego do rotundy (z tego pokoju, poprzez szyby, widać teleskop i wnętrze kopuły) lub z większego oddalenia. Na tarasie obserwacyjnym będą wykorzystywane mniejsze, przenośne narzędzia obserwacyjne: Meniscas 150/2250, Luneta Zeiss 100/1000 i duża lornetka 120/42.
Czytaj więcej:
Źródło: Andrzej Branicki
Opracowanie: Elżbieta Kuligowska
Na zdjęciu: Budynek nowego obserwatorium. Fot: A. Branicki
