Toruński radioteleskop nie dostał pieniędzy na funkcjonowanie przez najbliższe trzy lata. Afera w mediach spowodowała reakcję premiera, więc może jednak instrument będzie działał dalej.
6 października pojawił się bardzo niepokojący wpis na facebookowej stronie największego polskiego radioteleskopu (32-metrowego RT4) w Instytucie Astronomii UMK w Piwnicach koło Torunia. Informuje on, iż od 1 stycznia 2026 roku radioteleskop może zaprzestać prowadzenia obserwacji kosmosu (pełną treść spisu zamieszczamy poniżej).
Powodem jest brak finansowania. Wniosek Uniwersytetu Mikołaja Kopernika do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego o finansowanie na kolejne trzy lata nie otrzymał decyzji pozytywnej. Jest to kwota 1,8 miliona złotych na lata 2026-2028, czyli 600 tysięcy złotych rocznie. Nie wydaje się to jakąś wygórowaną sumą na funkcjonowanie tak dużego instrumentu, pracującego prawie non stop.
Na 186 wniosków infrastrukturalnych w konkursie grantowym pozytywnie oceniono 175, a środki dostało zaledwie 11 (!). Czy Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego naprawdę szykuje zapaść polskich badań naukowych? Nie sądzimy, ale takie by można odnieść wrażenie, gdy się popatrzy na podane liczby.
Toruński radioteleskop zbudowano w 1994 roku. Jest to największy radioteleskop na terenie naszego kraju, ma średnicę 32 metrów. Poza obserwacjami prowadzonymi samodzielnie, działa też w europejskiej i światowej sieci interferometrii wielkobazowej VLBI, gdzie obserwuje kosmos wspólnie z wieloma radioteleskopami na całym świecie.
Deklaracja premiera
Sprawa trafiła do mediów, co najwyraźniej przyczyniło się do tego, iż odniósł się do niej premier polskiego rządu. W trakcie konferencji po spotkaniu z premier Litwy, Donald Tusk zadeklarował, iż toruński radioteleskop otrzyma finansowanie jeszcze w tym roku. W podobnym tonie wypowiedział się Marcin Kulasek, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Przypomnijmy, iż kilka lat temu, za rządów przeciwnego obozu politycznego, próbowano usunąć astronomię z dyscyplin naukowych na liście Ministerstwa Nauki. Astronomię udało się wtedy obronić, a przyczyniła się do tego m.in. burza medialna po akcji zbierania podpisów poparcia przez Polskie Towarzystwo Astronomiczne.
Co z Astronarium?
Dodajmy, iż to nie jedyna decyzja Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego uderzająca w rozwój branży astronomicznej i badań kosmicznych. Przykładowo, na polu popularyzacji nauki, serial Astronarium również nie otrzymał jak dotąd dofinansowania na kolejne odcinki, pomimo dużych zasięgów wśród widowni telewizyjnej i internetowej. Ostatni odcinek wyprodukowano pod koniec 2024 roku. Serial był realizowany od 2014 roku przez Polskie Towarzystwo Astronomiczne i Telewizję Polską, przy wsparciu finansowym z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Do tej pory powstało 189 odcinków.
Tutaj również sam projekt był pozytywnie oceniany i chwalony przez recenzentów. Co więcej, uchwałę o potrzebie kontynuacji polskiego programu telewizyjnego o kosmosie podjął Komitet Astronomii PAN, starania poparli dyrektorzy wszystkich głównych instytutów astronomicznych w naszym kraju, a także Polska Agencja Kosmiczna.
Po co Polska wysłała astronautę w kosmos?
Sprawa toruńskiego radioteleskopu, ale także Astronarium, budzi zdumienie, szczególnie w roku, w którym Polska wysłała w kosmos swojego astronautę, Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego. Z perspektywy osób zajmujących się popularyzacją astronomii i kosmosu, aż przykro patrzeć, jak różne instytucje państwowe "koncertowo" marnują poszczególne korzyści w społeczeństwie z tego kosztującego miliony złotych wydarzenia.
Osiągnięcia naukowe polskich astronomów wybijają się na tle wszystkich innych dyscyplin naukowych. Ich finansowanie i promocja, podobnie jak lot Sławosza, powinny być dźwignią rozwoju całej nauki, technologii i edukacji.
Treść wpisu UMK o radioteleskopie
Oto pełna treść wpisu z facebookowego profilu poświęconego 32-metrowemu radioteleskopowi koło Torunia:
Szanowni, dzisiejszy wpis jest bardzo smutny z naszego punktu widzenia.
Otóż ministerstwo nie przyznało środków na działalność RT4 na kolejne 3 lata. Oznacza to, że od 1 stycznia przyszłego roku 32-m radioteleskop RT4 UMK pod Toruniem być może wstrzyma swoją aktywność, co w praktyce by oznaczało koniec życia tego polskiego instrumentu. Długofalowy, ponad 20-letni projekt obserwacji obłoków protogwiazdowych w pasmach masera metanolowego, czy uruchomione w ostatnich latach monitorowanie źródeł szybkich błysków radiowych zostaną zakończone, grupy naukowe najpewniej się rozpadną. O globalnej współpracy w ramach obserwacji interferometrycznych VLBI nie wspominamy, bo to codzienność.
W konkursie SpUB otrzymaliśmy bardzo dobrą recenzję i najwyższą ocenę A, cytując dokładnie:
Wniosek bardzo dobry. Aparatura badawcza jest wpisana na Polską Mapę Infrastruktury badawczej. Jest elementem dużej sieci międzynarodowej, realizującej ambitne zadania z astronomii obserwacyjnej i astrofizyki. Aparatura jest wykorzystywana przez bardzo szeroki krąg naukowców. Wyniki badań są publikowane w bardzo dobrych czasopismach naukowych.
Jak widać, nie wystarczyło to. O sytuacji naszej (i nie tylko) wspominał JM Rektor UMK podczas przemówienia okolicznościowego z okazji rozpoczęcia roku akademickiego w zeszłym tygodniu. Niestety nikogo to nie zainteresowało (chyba?). Senat UMK nawet wydał stosowną uchwałę m.in. w naszej sprawie. Możemy jedynie dodać, że w konkursie na 186 wniosków infrastrukturalnych pozytywnie oceniono 175 a środki dostało tylko 11. Wygląda to na całkowitą zapaść kraju, jeśli chodzi o finansowanie infrastruktury badawczej.
Władze Instytutu Astronomii UMK wysłały pismo z prośbą o zmianę decyzji. Mamy nadzieję relatywnie szybko dostać odpowiedź z MNiSW. Całość generalnie wygląda dość dziwnie i smutnie, bo jeszcze niedawno (w 2020) nasz teleskop przeszedł remont powierzchni i malowanie. Jak widać, nawet okładki Nature Astronomy nie pomagają... Być może to nasz ostatni wpis w ogóle na FB - w końcu stronka ta generalnie dedykowana była RT4.😔
Dla polepszenia nastroju wklejamy jedną z najfajniejszych fotek w ostatnich latach - podczas remontu RT4 w 2020 z kometą C/2020 F3 (NEOWISE) w tle.
Więcej informacji:
- PAP: Toruń/ UMK walczy o zmianę decyzji resortu nauki o braku finansowania dla radioteleskopu RT4
- Onet: Burza wokół wielkiego radioteleskopu z Torunia. Donald Tusk zabrał głos
- Wpis Instytutu Astronomii UMK na Facebooku
Autor: Krzysztof Czart
Źródło: Instytut Astronomii UMK
Na zdjęciu:
32-metrowy radioteleskop RT4 koło Torunia. Fot.: Krzysztof Czart.
