Jesienią 2021 roku pożegnaliśmy słynnego radioastronoma, Sir Antony'ego Hewisha – laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (wspólnie z Sir Martinem Ryle’em) z 1974 roku.
Najważniejsze osiągnięcia naukowe profesora Hewisha dotyczą pionierskich badań scyntylacji radioźródeł, odkrycia i badań gwiazd neutronowych, w tym pulsarów, i rozwijania technik interferometrii radiowej i syntezy apertury.
Antony Hewish studiował w Gonville and Caius College na Uniwersytecie Cambridge. Po ukończeniu drugiego roku studiów w 1943 skierowany został do służby wojskowej w angielskiej organizacji Telecommunications Research Establishment, gdzie wraz z innym słynnym pionierem radioastronomii Martinem Ryle'em rozwijał i bezpośrednio wdrażał techniki komunikacji, w tym metody rozpoznawania i zakłócania radarowego na potrzeby wojska, współwalcząc z inwazją lotnictwa hitlerowskiego podczas pamiętnej bitwy o Anglię.
W 1946 roku, po powrocie do Cambridge, dokończył studia i dołączył do zespołu badawczego Ryle’a w tamtejszym Laboratorium Cavendisha. W 1964 roku opracował metodę wykonywania pierwszych naziemnych pomiarów wiatru słonecznego. Późniejsze badania i praca profesora Hewisha doprowadziły do zbudowania w latach 1965–1967 obserwatorium radiowego MRAO (Mullard Radio Astronomy Observatory) w Cambridge. W tym samym ośrodku zespół pod kierownictwem profesora prowadził również poszukiwania kosmicznych radioźródeł.
W listopadzie 1967 roku doktorantka należąca do zespołu, Jocelyn Bell, niespodziewanie odkryła regularnie pulsujące źródło radiowe na niebie, które później uznano za pierwszy pulsar. Wyniki badań opublikowano w roku 1968 w czasopiśmie Nature. W roku 1974 Komitet Noblowski zdecydował się uhonorować za wybitne zasługi w dziedzinie fizyki Hewisha i Ryle'a. Tego pierwszego za istotny wkład w odkrycie pulsarów (oryginalne uzasadnienie: "for their pioneering research in radio astrophysics: Ryle for his observations and inventions, in particular of the aperture synthesis technique, and Hewish for his decisive role in the discovery of pulsars").
Pulsary, niczym latarnie morskie na niebie, wysyłają w kosmos ukierunkowane strumienie fal radiowych (a także rentgenowskich lub gamma). Obracają się przy tym tak szybko, że te wiązki promieniowania zdają się pulsować (omiatać Ziemię) z dużą regularnością w czasie. Obecnie wiadomo, że większość pulsarów to gwiazdy neutronowe, czyli niezwykle gęste pozostałości po zapadających się gwiazdach o bardzo dużej masie początkowej. Ich odkrycie zapoczątkowało nową erę w XX-wiecznej astronomii. Dzięki nim mogliśmy szukać fal grawitacyjnych, badać ośrodek międzygwiezdny, a nawet lokalizować odległe planety. Dowodziło też, że faktycznie istnieją przewidywane wcześniej na gruncie teorii tak zwane obiekty zwarte, złożone z supergęstej materii neutronowej.
Przyznanie Nagrody Nobla z dziedziny fizyki Hewishowi za odkrycie pulsarów zostało przez niektórych uznane za kontrowersyjne. Zwracano też jednak uwagę na to, że Nagroda Nobla została przyznana za całokształt jego (i Ryle'a) prac w dziedzinie radioastronomii. Sam Hewish potwierdził później w autobiografii, że pierwsze regularnie odbierane sygnały pulsarowe zaobserwowała właśnie Bell, która aktywnie uczestniczyła wcześniej w budowie zaprojektowanej przez niego sieci anten. Pulsary były też tematem jej pracy doktorskiej.
Na zdjęciu: Antony Hewish pośród przewodów zajmującego cztery hektary obserwatorium radiowego, które posłużyło m.in. do wykrycia pulsarów. Źródło: Jonathan Blair/Corbis/Getty Images
– Toruńska grupa radioastronomiczna miała bardzo dobre kontakty z prof. Hewish'em (...). Techniki interferometryczne i tematyka badań scyntylacji stały się przez wiele lat dominującym obszarem aktywności naukowej toruńskich radioastronomów, skoncentrowanej głównie na badaniach aktywności słonecznej i szczególnie korony słonecznej. Znaczącym wyróżnieniem dla prof. Gorgolewskiego było osobiste zaproszenie od prof. Hewish'a na uroczystości 50-lecia obserwatorium radiowego Mullard Radio Astronomy Observatory w 2007 roku. W czasie uroczystej kolacji prof. Gorgolewski siedział bezpośrednio obok prof. Hewish'a i był wymieniany prze Niego w przemówieniu wygłoszonym tamtego wieczoru.
W dziedzinie badań pulsarów także prof. Aleksander Wolszczan owocnie współpracował naukowo z prof. Hewish'em. Ja miałem okazję poznać profesora Hewish'a podczas mojego stażu w Cambridge w 1973/74. To był otwarty, przyjazny, ciekawy świata człowiek, wybitny uczony.
Dla wielu z nas był i pozostanie, obok Sir Martina Ryle'a, jednym z najwybitniejszych ludzi świata nauki. Cześć Jego pamięci.
– wspomina wybitnego naukowca profesor dr hab. Andrzej Kus.
Czytaj więcej:
- Wspomnienie prof. Hewisha na łamach CavMag News – Cavendish Laboratory Cambridge University (str. 26)
- Wywiad z prof. Hewishem z 2012 roku
Źródło: CavMag/UMK/countercurrents.org
Opracowanie: Elżbieta Kuligowska
Na zdjęciu: Prof. Antony Hewish. Źródło: www.countercurrents.org
