Nowa powrotna RS Ophiuchi (w skrócie RS Oph) wybuchła ponownie po 15 latach. Jest widoczna gołym okiem, ponieważ osiągnęła maksymalną jasność wizualną około 4.5 mag. Jednak jej jasność spada bardzo szybko. Ostatniej nocy (10/11 sierpnia 2021 r.) jest już słabsza o prawie 1 mag. Po V1405 Cas i V1607 Her - RS Oph jest trzecią nową widoczną na naszym niebie w 2021 r. bez konieczności użycia lornetek lub teleskopów.
RS Oph jest zaliczana do rzadkiej podklasy układów kataklizmicznych zwanej nowymi powrotnymi. W Drodze Mlecznej znamy tylko dziesięć takich obiektów. RS Oph jest gwiazdowym układem podwójnym, w którym czerwony olbrzym typu widmowego M2 traci materię. Ta materia w większości jest akreowana na powierzchni gwiezdnego towarzysza – białego karła. Gdy na powierzchni białego karła zgromadzi się krytyczna masa materii następuje gwałtowne wyzwolenie się energii w wyniku reakcji jądrowych i jasność dla zewnętrznego obserwatora rośnie o 8–15 mag.
Zgodnie z teorią w układach katalizmicznych wielokrotnie dochodzi do wybuchów, zwanych pojawieniem się „gwiazdy nowej” (określenie historyczne z czasów, gdy nie rozumiano mechanizmu tego zjawiska). Dla przytłaczającej większości zaobserwowano tylko pojedyncze wybuchy, ponieważ odstępy czasu pomiędzy nimi są bardzo długie – liczone tysiącami i więcej lat. Nowe powrotne z definicji są nowymi, w których zaobserwowano przynajmniej dwa takie zjawiska.
Obecnie gwiazdozbiór Wężownika (łac. Ophiuchus), czyli „posiadacza węża” jest najlepiej widoczny na naszym niebie przed godziną 22 czasu letniego (mija południk niebieski), RS Oph wznosi się maksymalnie na wysokość około 30° nad horyzontem. RS Oph znajduje około 3.75° na północny-zachód od dość jasnej gwiazdy v Oph (3.3 mag). Nową najlepiej widać do północy, gdy jeszcze zbytnio nie zbliżyła się do horyzontu w południowo-zachodniej części nieba.
Widok na południową część nieba w naszych szerokościach geograficznych 13 sierpnia 2021 r. około godz. 22 czasu letniego. RS Oph wznosi się na wysokość nie większą niż około 30° nad horyzontem. Pozycja RS Oph na niebie jest zaznaczona okręgiem. Źródło: Stellarium
Mapka AAVSO okolicy nowej powrotnej RS Oph o polu widzenia 15°. Gwiazda zmienna jest oznaczona okręgiem w centrum rysunku. Liczby oznaczają wizualną jasność gwiazdy, do której można porównać jasność RS Oph, np. 54 oznacza gwiazdę porównania o jasności 5.4 mag (taka jasność RS Oph była na koniec nocy obserwacyjnej 10/11 sierpnia 2021 r.). Oszacowane jasności wizualne RS Oph można raportować do AAVSO, by śledzić te zmiany tak, jak pokazano na tytułowej ilustracji. Źródło: AAVSO
W fazie spokojnej RS Oph świeci jako słaba gwiazdka o jasności około 12 mag – dostępna w teleskopach. Ale przez ostatnie kilka dni stała się widoczna gołym okiem.
Aktualny – sierpniowy wybuch nowej RS Oph został odkryty przez irlandzkiego miłośnika astronomii Keith’a Geary i niezależnie przez teleskop do obserwacji promieniowania gamma Fermi-LAT. Keith odkrył wybuch RS Oph na zdjęciu wykonanym lustrzanką cyfrową 8 sierpnia 2021 r. około godz. 22:20 UT, gdy osiągnęła jasność około 5.0 mag. Swoje odkrycie zgłosił do VSNET. Wcześniejsze o 25 minut obserwacje wizualne zgłosił do AAVSO również brazylijski miłośnik astronomii Alexandre Amorim. Zaś chiński miłośnik astronomii B.Wang opracował cztery obserwacje RS Oph ze zdjęć wykonanych różnymi aparatami cyfrowymi 8 sierpnia w godz. 13–15:30 UT.
Krzywa blasku nowej powrotnej RS Ophiuchi 5–11 sierpnia 2021 r. RS Oph osiągnęła maksymalną jasność wizualną około 4.5 mag 9 sierpnia 2021 r. i szybko spada. Obserwacje irlandzkiego miłośnika astronomii Keith’a Geary – odkrywcy najnowszego wybuchu RS Oph, oznaczono pomarańczowymi krzyżykami. Źródło: LCG AAVSO
Dane fotometryczne opublikowane w bazie AAVSO wskazują, że poprzedni wybuch RS Oph wystąpił w lutym 2006 r. i nowa osiągnęła maksymalną jasność wizualną 4.8 mag. Przez około 80 dni była jaśniejsza od 10.5 mag. Nowa wróciła do średniej jasności pomiędzy wybuchami po 120 dniach od maksimum jasności.
Do tej pory zaobserwowano pięć (sześć ?) wybuchów RS Oph w latach 1898, 1933, 1958, 1967, 2006 i prawdopodobnie w 1945. Okres czasu pomiędzy kolejnymi wybuchami RS Oph zmienia się znacznie. Bardzo podobne są do siebie krzywe blasku podczas tych wybuchów.
Początkowy fragment krzywej blasku nowej powrotnej RS Ophiuchi podczas wybuchu w 2006 r. Nowa osiągnęła maksymalną jasność wizualną około 4.8 mag 12 lutego 2006 r. i w ciągu około 80 dni spadła do 10.5 mag. Podobnych zmian jasności powinniśmy oczekiwać podczas obecnego wybuchu. Źródło: LCG AAVSO
Jeszcze tylko dzisiejszej nocy, 11/12 sierpnia 2021 r. będzie można najprawdopodobniej wypatrzeć ją gołym okiem (jaśniejsza od 6 mag). W kolejnych dniach oczy trzeba będzie wspomagać lornetką lub małym teleskopem. Przy okazji warto ocenić jej jasność względem gwiazd porównania dostępnych na załączonej mapce AAVSO i wyniki obserwacji zgłosić do AAVSO.
Więcej informacji:
Źródło: AAVSO
Opracowanie: Ryszard Biernikowicz
Na ilustracji krzywa blasku nowej powrotnej RS Ophiuchi 5–11 sierpnia 2021 r. Nowa osiągnęła maksymalna jasność wizualną około 4.5 mag w dn. 9 sierpnia. Obserwacje irlandzkiego miłośnika astronomii Keith’a Geary – odkrywcy wybuchu RS Oph w 2021 r., oznaczono pomarańczowymi krzyżykami. Źródło: LCG AAVSO
