Instrument SolpeX, zaprojektowany w Zakładzie Fizyki Słońca Centrum Badań Kosmicznych PAN (CBK PAN), przyczyni się do lepszego zrozumienia fizyki rozbłysków słonecznych. Na przełomie 2020 i 2021 roku przyrząd trafi na Międzynarodową Stację Kosmiczną (ISS).
Zgłębianie wiedzy na temat natury źródeł promieniowania rentgenowskiego jest konieczne do zrozumienia procesów przemiany energii magnetycznej w jej inne formy, których przejawy obserwujemy w zjawiskach aktywnych zachodzących w atmosferze Słońca. Pomiary polarymetryczne rentgenowskiej części widma rozbłysków słonecznych pozwalają bardzo dobrze poznać strukturę pola magnetycznego i uwięzionej w nim gorącej plazmy rozbłyskowej. Właśnie tego rodzaju pomiarami zajmie się SolpeX, wykonując je z większą dokładnością i wiarygodnością niż w którejkolwiek z dotychczasowych misji kosmicznych.
SolpeX będzie stanowił część rosyjskiego modułu pomiarowego KORTES, przeznaczonego do obrazowania i spektroskopii Słońca w zakresie dalekiego ultrafioletu i promieniowania rentgenowskiego. Opracowany przez Polaków SolpeX zawiera w sobie trzy podzespoły:
– PHI (Pin-Hole soft X-ray Imager-spectrophotometer) – kamerę otworkową rejestrującą rentgenowskie obrazy Słońca na detektorze CMOS. Kamera pozwoli na uzyskiwanie obrazów z umiarkowaną rozdzielczością przestrzenną (∼20 arcsec), energetyczną (FWHM = 0.44 keV dla linii Fe 6.4 keV) i czasową (1/8 s);
– B-POL (Bragg Polarimenter) – urządzenie pozwalające na rejestrowanie widm słonecznych w zakresie od 3,9 Å do 4,15 Å (0,39–0,415 nm). Dzięki rotacji elementów optyki urządzenia (dwóch kryształów krzemu i dwóch detektorów CMOS) na specjalnej, naprowadzanej na źródło promieniowania platformie, B-POL umożliwi pomiar stopnia i kierunku liniowej polaryzacji rejestrowanego promieniowania;
– RDS (fast Rotating Drum X-ray Spectrometer) – spektrometr rentgenowski składający się z czterech stacjonarnych detektorów SDD i wirującego bębna, na którym umieszczono osiem kryształów. Ten nowatorski spektrometr pozwoli na rejestrację widm rentgenowskich korony słonecznej w szerokim zakresie promieniowania (0,4–23 Å, czyli 0,04–2,3 nm) i z bardzo wysoką rozdzielczością czasową (0.1 s) i spektralną (w przedziale 0,03–1,7 eV). Prace nad instrumentem SolpeX były możliwe dzięki grantowi Narodowego Centrum Nauki nr 2013/11/B/ST9/00234. Szczegółowy opis przyrządu zawiera praca “The soft X-ray spectrometer polarimeter SolpeX” opublikowana w najnowszym (marcowym) numerze czasopisma Experimental Astronomy.
Źródło: CBK PAN
Opracowanie: Paweł Z. Grochowalski
