Czerwiec się czerwieni, będzie grosz w kieszeni – tak dosłownie, z nadzieją dla plantatorów truskawek, należy rozumieć to przysłowie po zimnej i zmiennej pogodowo tegorocznej wiośnie. Czerwiec to ponadto okres najkrótszych nocy, pięknych świtów i zmierzchów dogodnych do obserwacji nieba oraz ostatnich wiosennych spacerów.
Mamy zatem krótkie i ciepłe noce, które co prawda nie sprzyjają obserwacjom astronomicznym, ale są nadzwyczaj cenne dla miłośników nieba. Tegoroczne astronomiczne lato rozpocznie się rankiem w poniedziałek 21 czerwca o godzinie 05:54, kiedy Słońce w swej rocznej wędrówce po ekliptyce oddali się najbardziej na północ od równika niebieskiego, osiągając punkt przesilenia letniego,zwany punktem Raka.
Słońce
W tym dniu w Krakowie Słońce w chwili przejścia przez południk góruje nad horyzontem na wysokości prawie 63 i pół stopnia. Wzejdzie o godzinie 4:30, a zajdzie o 20:53, zatem dzień będzie trwał 16 godzin i 23 minuty. Będzie to najdłuższy dzień (i zarazem najkrótsza noc) tego roku, dłuższy od najkrótszego dnia w Krakowie i jego okolicach aż o 8 godzin i 18 minut. Najwcześniej Słońce wzejdzie u nas już 15 czerwca (godz. 4:30) i takich wczesnych wschodów Słońca będziemy doświadczać przez 8 kolejnych dni. Najpóźniej zajdzie 19 czerwca (godz. 20:53) – tak późnych zachodów Słońca będzie aż 12. Dni, w których Słońce będzie najdłużej nad horyzontem, doświadczymy przez cały tydzień, od 17 do 24 czerwca. W tym też okresie, na św. Jana (24 czerwca), często padają obfite deszcze.
Po tegorocznej zmiennej wiośnie być może one wystąpią – zobaczymy. Na Dzień Dziecka Słońce wzejdzie o godzinie 4:36, a zajdzie o 20:41. Dzień będzie trwał 16 godzin i 5 minut. Będzie jeszcze krótszy o 18 minut od najdłuższego dnia w roku. Ostatniego dnia czerwca Słońce wzejdzie o godzinie 4:34, a schowa się pod horyzontem o 20:53 i dzień będzie niezauważalnie jeszcze, ale już krótszy od najdłuższego dnia roku o 4 minuty.
Aktywność magnetyczna Słońca w czerwcu będzie na średnim poziomie, jedynie znacznie podwyższona w drugiej dekadzie miesiąca, wtedy też możemy liczyć wieczorami na pojawienie się srebrzystych obłoków. Pamiętajmy, że obserwacje plam na Słońcu prowadzimy wyłącznie przy zastosowaniu odpowiednich filtrów spektralnych lub rzutowanego na ekran obrazu Słońca z lunety. Zainteresowanych takimi obserwacjami naszej gwiazdy zapraszamy (jeśli zniesione zostaną restrykcje związane z pandemią) na dziedziniec obok nowo wybudowanego Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego, gdzie w pogodne dni będą zorganizowane specjalne pokazy Słońca.
W czwartek, 10 czerwca wystąpi częściowe (dla Polski to około 15%) zaćmienie Słońca. Początek nastąpi o godzinie 11:52, maksimum o godzinie 12:50 i koniec o 13:49. Planowane na ten dzień oficjalne otwarcie nowego budynku MOA najprawdopodobniej zostanie przesunięte na lipiec. To efekt pandemii.
Księżyc
Księżyc powita lato dążąc do pełni. Zatem bardzo krótkie, ale bezksiężycowe noce będziemy mieli w drugim tygodniu czerwca, a kolejność faz Księżyca będzie następująca: ostatnia kwadra – 2 czerwca o godz. 09:24, nów – 10 czerwca o godz. 12:53, pierwsza kwadra – 18 czerwca o godz. 05:54 i tak zwana superpełnia (nazywana czasem truskawkową) – 24 czerwca o godz. 20:40. W apogeum (najdalej od Ziemi) znajdzie się Księżyc 8 czerwca o godzinie 3 w nocy, w perygeum (najbliżej Ziemi) będzie (Super) Księżyc 23 czerwca o godzinie 11. Ponadto możemy zaobserwować zbliżenie (na ok. 3 stopnie) Księżyca do Marsa – wieczorem 13 czerwca 2021.
Widoczność planet
Merkurego znajdziemy w czerwcu od początku lata nisko na porannym niebie, tuż przed wschodem Słońca. Najlepsze, ale trudne warunki do jego obserwacji przypadną w pierwszym tygodniu lipca. Wenus pojawia się teraz po zachodzie Słońca jako Gwiazda Wieczorna, ale wciąż nisko nad horyzontem. Z upływem dni tego lata będzie stopniowo coraz później znikać z nieboskłonu, praktycznie aż do końca roku.
Mars dostępny będzie do obserwacji wieczornych, zagości w gwiazdozbiorze Raka. Opuści konstelację Bliźniąt i 2 czerwca zbliży się do Polluksa na około 5 stopni. 13 czerwca o godzinie 22 Mars zbliży się do Księżyca na 3 stopnie. Gazowe olbrzymy Jowisz i Saturn goszczą w czerwcu na niebie w gwiazdozbiorze Koziorożca. Możemy je obserwować codziennie w drugiej połowie nocy, potem znikają w promieniach wschodzącego Słońca.
Uran znajduje się teraz w gwiazdozbiorze Barana, widoczny jest nisko nad wschodnim horyzontem, krótko aż do świtu. Rankiem 7 czerwca Księżyc zbliży się do tej planety na odległość 2 stopni. Neptuna w Wodniku można obserwować również na wschodnim niebie, w drugiej połowie nocy. Do tej planety 3 czerwca po północy zbliży się Księżyc na odległość 4 stopni. Aby jednak dostrzec te dwie ostatnie planety gołym okiem, trzeba mieć prawdziwie sokoli wzrok.
Inne zjawiska
Od 22 czerwca do 2 lipca będzie możliwość zliczania meteorów z czerwcowego roju Bootydów (czyli wylatujących z gwiazdozbioru Wolarza). Maksimum ich aktywności przypada na 28 czerwca, a Księżyc po pełni będzie nam dość skutecznie przeszkadzał w nocnych obserwacjach. Oby pogoda dopisała. Z drugiej strony nasuwa się takie staropolskie przysłowie: Gdy końcem czerwca pogoda służy, wczasowicz tylko oczka mruży. Wobec takich prognoz życzę Państwu, u progu zbliżających się wakacji i nadchodzącego sezonu urlopowego, samych słonecznych i ciepłych dni z jak najmniejszą ilością burz
Adam Michalec
MOA W Niepołomicach, maj 2021
Opracowanie: Elżbieta Kuligowska
Na zdjęciu: Niebo ponad Krakowem 10 czerwca 2021 r. po godzinie 22:00. Dobrze widoczny jest już tzw. Trójkąt Letni złożony jasnych z gwiazd Wega, Deneb i Altair. Źródło: Stellarium.
