W okresie urlopów, w drugiej połowie tegorocznych wakacji, będziemy w pełni korzystać z dobrodziejstw słonecznego nieba. Rzeczywiście, jest to okres jeszcze długich dni, a krótkich i ciepłych nocy, które niezbyt sprzyjają obserwacjom astronomicznym. Mimo to wiele ciekawych zjawisk będziemy mogli zaobserwować na niebie w tym miesiącu, a w drugiej dekadzie sierpnia słynne Perseidy. Postarajmy się wykorzystać wolny czas, a być może pogoda dostosuje się do naszych oczekiwań.
W miesiące wakacyjne, na południowo-wschodnim niebie, gdy dobrze się ściemni (a w sierpniu to już około godz. 22) króluje tzw. trójkąt letni. Tworzą go trzy gwiazdy pierwszej wielkości: Deneb, Wega i Altair. Należą one do gwiazdozbiorów: Łabędzia, Lutni i Orła. W trójkącie najwyżej nad horyzontem mieści się prawie w całości Łabędź (jego jasne gwiazdy tworzą krzyż), na prawo nieco poniżej Lutnia i u dołu Orzeł. Przez wszystkie te trzy gwiazdozbiory przebiega Droga Mleczna, czyli nasza Galaktyka. Aby dostrzec ją na niebie, wystarczy tylko sprawne oko i poświęcenie paru chwil w bardzo późny pogodny wieczór, z dala od świateł. Jeśli chodzi o Słońce, w swej wędrówce po ekliptyce podąża powoli ku równikowi niebieskiemu, przez co jego deklinacja będzie sukcesywnie maleć, a w związku z tym dni staną się nieznacznie, ale nieubłaganie coraz krótsze.
Słońce
W Małopolsce 1 sierpnia Słońce wschodzi o godz. 5.09, a zachodzi o godz. 20.22, czyli dzień będzie trwał 15 godzin i 13 minut. Będzie już krótszy od najdłuższego dnia w roku o 70 minut. 31 sierpnia Słońce wschodzi o 5.54, a zachodzi o 19.26, czyli będzie nam świeciło przez 13 godzin i 33 minuty, czyli przez sierpień ubędzie nam dnia o 100 minut. W międzyczasie Słońce w swej wędrówce wśród znaków zodiaku przejdzie 23 sierpnia ze znaku Lwa w znak Panny. Jeśli zaś chodzi o aktywność magnetyczną Słońca, to utrzymuje się ona nadal na wysokim poziomie. Znacznie zaś zwiększona w trwającym 25 cyklu aktywności może wystąpić w połowie sierpnia, czego widomą oznaką będzie wzrost ilości plam, protuberancji i rozbłysków w fotosferze Słońca. Jednak zawsze należy się liczyć z niespodziankami z jego strony, co być może zaowocuje możliwością zaobserwowania nawet w Małopolsce zorzy polarnej.
Księżyc
Księżyc rozpocznie i zakończy ten miesiąc, podążając do pierwszej kwadry. Kolejność jego faz w sierpniu będzie następująca: pierwsza kwadra 5 sierpnia o godz.13.07, pełnia 12 sierpnia o godz.03.36, ostatnia kwadra 19 sierpnia o godz. 06.36 i nów 27 sierpnia o godz. 10.17. W perygeum (najbliżej Ziemi) znajdzie się Księżyc 10 sierpnia o godz.19, natomiast w apogeum (najdalej od Ziemi) będzie 22 sierpnia tuż przed północą. Ponadto Księżyc zakryje planetę Uran 18 sierpnia i planetoidę Ceres 25 sierpnia, ale te zjawiska nie będą u nas widoczne. Polecam obserwację zbliżenia Księżyca do Jowisza 15 sierpnia na odległość 2 stopni. Wystarczy posłużyć się lornetką.
Planety
Merkurego będzie można obserwować nisko na wieczornym niebie przez cały miesiąc. Wieczorem 27 sierpnia będzie w elongacji wschodniej, czyli najdalej od Słońca, bo aż 27 stopni. Wenus kończy w sierpniu odgrywać rolę Gwiazdy Porannej, aby z początkiem września skąpać się w promieniach Słońca. Pojawi się nam nisko na wieczornym niebie dopiero w połowie grudnia i będzie się wtedy starała grać rolę gwiazdki wigilijnej, co będzie dość trudnym zadaniem. Mars przebywa w gwiazdozbiorze Ryb, a widoczny jest od północy na niebie porannym. Powoli zbliża się do opozycji (8 grudnia) i wtedy będzie dostępny do obserwacji przez całą noc. Od Ziemi będzie go wtedy dzieliła odległość 83 mln km.
Jeśli chodzi o olbrzymy gazowe, to w gwiazdozbiorze Wieloryba możemy praktycznie już przed północą obserwować Jowisza z gromadką galileuszowych księżyców, który 26 września będzie w opozycji do Słońca. Przed nim, w gwiazdozbiorze Koziorożca, dzielnie kroczy na niebie Saturn, przystrojony w pierścienie, które możemy podziwiać już przez niewielką lunetę. Będzie on w opozycji do Słońca już 14 sierpnia, możemy go zatem obserwować na niebie przez całą pogodną noc.
Z kolei Uran i Neptun widoczne będą w drugiej połowie nocy, odpowiednio w gwiazdozbiorach Barana i Wodnika. Końcówka wakacji będzie szczególnie dobrym okresem do obserwacji tych planet w związku z ich przebywaniem nieco bliżej opozycji: Neptun – 16 września, a Uran – 9 października. Aby jednak je dostrzec, musimy się posłużyć lornetką, a najlepiej stosując do obserwacji lunetę. Znalezienie tych planet na niebie ułatwi nam zbliżenie się do nich Księżyca: 14 sierpnia do Neptuna i 18 sierpnia do planety Uran.
Inne zjawiska
Od 17 lipca do 24 sierpnia promieniują znane od stuleci Perseidy, zwane też łzami św. Wawrzyńca. Główne, rozciągłe ich maksimum wystąpi nocą 12/13 sierpnia. Obserwacjom będzie przeszkadzał Księżyc w pełni. Mimo wszystko zapraszam wieczorem 12/13 sierpnia na Rynek w Niepołomicach do wspólnych obserwacji tego słynnego roju meteorów — warto bowiem zarwać trochę nocy, aby zobaczyć liczne „spadające gwiazdy”. Przy okazji, pamiętajmy też o staropolskim przysłowiu: Sierpień pogodny – dla win bardzo wygodny.
Źródło: Adam Michalec
MOA w Niepołomicach, 23 maja 2022
Opracowanie: Elżbieta Kuligowska
Na ilustracji: Sierpniowe niebo nad Krakowem: 14 VIII 2022, przed północą. Źródło: Stellarium.
