W najbliższą środę, 31 stycznia 2018 roku, na niebie zobaczymy już drugą w tym miesiącu pełnię Księżyca. Tego dnia dojdzie również do całkowitego zaćmienia Srebrnego Globu (niestety, w Polsce zobaczymy tylko końcówkę tego zjawiska). Zbieg kilku okoliczności sprawia, że dla sporej części kuli ziemskiej podobna sytuacja miała poprzednio miejsce aż 152 lata temu.
Najbliższa pełnia Księżyca nastąpi 31 stycznia o godz. 14:27. W mediach często pojawia się informacja, że czeka nas tzw. „super blue blood moon” (ang. „niebiesko-krwawy superksiężyc”). Nazwa ta jest wynikiem nałożenia się kilku względnie rzadkich zjawisk astronomicznych. Po pierwsze, mamy do czynienia z superpełnią Księżyca, czyli sytuacją, gdy pełnia zbiega się z przejściem przez punkt orbity najbliższy Ziemi. Skutkuje to tym, iż pozorna wielkość tarczy naszego satelity będzie o około 14% większa i będzie on blisko 30% jaśniejszy od innych pełni występujących w ciągu całego roku kalendarzowego. Z kolei „niebieski księżyc” („blue moon”) to angielskie określenie na drugą pełnię Księżyca zachodzącą w ciągu tego samego miesiąca kalendarzowego. Taka sytuacja występuje raz na kilka lat (średnio raz na 2,5 roku). Ponieważ pełnia ma miejsce co 29,5 dnia, większość miesięcy ma tylko jedną pełnię. Warto wiedzieć, że w przypadku dwóch pełni w jednym miesiącu mogą wystąpić nawet dwa zaćmienia Księżyca!
To jeszcze nie koniec astronomicznych wrażeń – jest i trzeci zbieg okoliczności! Tego dnia nasz naturalny satelita przybierze dodatkowo rudawy kolor (niestety, nie zobaczymy tego w Polsce). Do tego zjawiska dojdzie za sprawą przechodzenia światła przez ziemską atmosferę. Ten uroczy efekt występuje tylko w czasie zaćmienia całkowitego.
Do każdego zaćmienia dochodzi wtedy, gdy nasz naturalny satelita jest w pełni i odpowiednio „zahacza” lub „wchodzi” w stożek cienia rzucanego przez naszą planetę. Czas trwania całkowitego zaćmienia Księżyca jest zróżnicowany. Każde zaćmienie jest inne pod względem czasu trwania. Maksymalnie zaćmienie może trwać nawet do godziny i 47 minut. Jeżeli nasz towarzysz krążący dookoła Ziemi przejdzie w całości przez stożek cienia rzucanego przez naszą planetę, to promienie słoneczne przez pewien czas w ogóle nie dochodzą bezpośrednio do jego powierzchni. Cała powierzchnia Srebrnego Globu staje się wtedy ciemna i przybiera czerwonawy kolor. Księżyc nie staje się w trakcie zaćmienia całkiem ciemny, bowiem dociera do niego trochę światła rozproszonego i załamanego przez ziemską atmosferę (stąd ten czerwony kolor).
Co ciekawe, kolejny „niebieski księżyc” będzie można obserwować na niebie już za dwa miesiące, a dokładnie 31 marca 2018 roku. Natomiast luty będzie jedynym miesiącem, w którym pełni na niebie nie zobaczymy. Ostatni taki zestaw astronomicznych atrakcji zdarzył się blisko 152 lata temu (dla półkuli zachodniej), kiedy to całkowite zaćmienie niebieskiego Księżyca obserwowano 31 marca 1866 roku. W przypadku półkuli wschodniej podobna sytuacja miała miejsce 30 grudnia 1982 roku, ale było to możliwe do dostrzeżenia na niewielu obszarach.
W Polsce obserwacje Srebrnego Globu w fazie zaćmienia będą nieco utrudnione. Księżyc wzejdzie dopiero gdy zjawisko będzie się już kończyć. Zaćmienie z 31 stycznia, które trwać będzie godzinę i 16 minut, będą mogły najlepiej obserwować osoby przebywające wówczas we wschodniej części Azji, Nowej Zelandii i Australii. W naszym kraju najwcześniej będzie można je zobaczyć dopiero tuż przed godziną 17, kiedy to Księżyc będzie wyłaniał się nad zachodnim horyzontem. Obserwatorom, którzy mają małe teleskopy lub inne instrumenty optyczne, zalecamy, by podczas obserwacji zastosowali różnego rodzaju filtry księżycowe – to z pewnością poprawi kontrast i sam wizualny efekt obserwacji.
Do obserwacji zachęcamy wszystkich pasjonatów astronomii, zarówno tych zaawansowanych, jak i tych dopiero zaczynających interesować się nocnym niebem i obserwacjami!
Autor: Adam Tużnik
Efemerydy dla zaćmienia Księżyca w dniu 31 stycznia 2018 roku
Momenty poszczególnych faz zaćmienia (czas podany w UT):
10:51 – początek zaćmienia półcieniowego (wejście w półcień Ziemi)
11:48 – początek zaćmienia częściowego (wejście w cień Ziemi)
12:52 – początek zaćmienia całkowitego
13:31 – faza maksymalna zaćmienia
14:08 – koniec zaćmienia całkowitego
15:11 – koniec zaćmienia częściowego (wyjście z cienia Ziemi)
16:08 – koniec zaćmienia półcieniowego (wyjście z półcienia Ziemi)
Maksymalna faza zaćmienia całkowitego: 1.3155
Szósty odcinek z cyklu „Niebo na dłoni”. Tematem jest naturalny satelita naszej planety - Księżyc. Zachęcamy do obejrzenia tego i pozostałych odcinków!
Jeśli chcesz wiedzieć więcej:
- Almanach Astronomiczny na rok 2018 - zawiera m.in. spis różnych zjawisk astronomicznych w całym roku
- Native American Names for Full Moons
- Strona, na której NASA będzie transmitować na żywo zaćmienie Księżyca
Na ilustracji: Księżyc podczas częściowego zaćmienia, które miało miejsce w 2017 roku. Fot. Adam Tużnik
