Kontynentalna sieć radioteleskopów VLBA (Very Long Baseline Array) znów należeć będzie do północnoamerykańskiego National Radio Astronomy Observatory (NRAO). Przy okazji przejdzie modernizację techniczną, która ma znacznie poprawić jej możliwości obserwacyjne.
Sieć VLBA „opuściła” NRAO i stała się częścią niezależnego obiektu o nazwie Long Baseline Observatory (LBO) w roku 2016. Teraz, po podpisaniu nowej umowy o wsparciu współpracy w zakresie VLBA, radioteleskopy oficjalnie znów należeć będą do NRAO. Zdaniem ekspertów oznacza to lepszą dostępność obiektu w kontekście kluczowych badań, a także nowe fundusze na modernizację techniczną, która sprawi, że VLBA będzie jeszcze wartościowszym narzędziem obserwacyjnym.
Otwarto ją w roku 1993. Sieć interferometryczna jest obsługiwana zdalnie z centrum kontroli zlokalizowanym w Domenici Science Operations Center w Socorro w stanie Nowy Meksyk. Składa się na nią 10 dużych anten, które rozmieszczone są na terytorium USA, od Pacyfiku aż po Karaiby. Anteny znajdują się m.in. na Mauna Kea na Hawajach, w Kalifornii, w Los Alamos, w Fort Davis w Teksasie, oraz na Wyspach Dziewiczych. Nie należy ich jednak mylić z radioteleskopami należącymi do globalnej sieci interferometrycznej VLBI, które znajdują się w wielu krajach Europy i do której należą dwa radioteleskopy z Obserwatorium Astronomicznego UMK w Piwnicach.
Rejestrowane z kosmosu dane obserwacyjne z każdej anteny VLBA są zapisywane na dyskach o dużej pojemności i wysyłane do Socorro, gdzie następnie łączy się je elektronicznie z danymi ze wszystkich pozostałych anten. W ten sposób cała sieć działała jak pojedynczy radioteleskop o ogromnej, kontynentalnej średnicy – i o niezwykle dużej zdolności rozdzielczej, pozwalającej na obserwowanie nawet bardzo niewielkich i odległych detali.
Modernizacja techniczna poprawi komunikację pomiędzy antenami a centrum kontroli poprzez dodanie połączeń światłowodowych do pięciu anten, które obecnie nie posiadają takich łączy. Ma to zapewnić także bardziej wydajny mechanizm diagnozowania problemów w czasie rzeczywistym, lepszą obsługę obserwacji, przy których czas odgrywa dużą rolę, oraz aktualizację systemów operacyjnych i oprogramowania z wykorzystaniem większej przepustowości łącza światłowodowego. Prace te mają zakończyć się za rok.
Sieć VLBA w wysokim stopniu przyczyniła się do rozwoju wielu dziedzin astronomii – od badań galaktyk bardzo wczesnego Wszechświata po obserwacje asteroid w Układzie Słonecznym. Zespół anten pomógł też w wykonaniu najdokładniejszych pomiarów odległości dla obiektów znajdujących się poza Drogą Mleczną. Niedawno z użyciem sieci VLBA wykonano kluczowe obserwacje, które rozwiązały ważne pytanie dotyczące następstw zderzenia się ze sobą dwóch gwiazd neutronowych – było to zarazem pierwsze zjawiska we Wszechświecie, które naukowcy mogli badać jednocześnie za pomocą fal grawitacyjnych i elektromagnetycznych.
Co ciekawe, VLBA można również wykorzystywać do precyzyjnego określenia położenia anten, co umożliwia geofizykom mierzenie zasięgu i skutków dryfu kontynentów i zmian klimatu.
Opracowanie: Elżbieta Kuligowska
Czytaj więcej:
Na zdjęciu: Wschodnia stacja VLBA, Saint Croix, Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych. Źródło: Wikipedia
