Na początku roku 2019 minęło dziesięć lat od rozpoczęcia badań na pokładzie rosyjskiego satelity Koronas–Foton, podczas których wspólne obserwacje zaczęły polski słoneczny spektrofotometr rentgenowski SphinX i ukraiński teleskop elektronów i protonów STEP-F.
Udział w misji Koronas-Foton zapoczątkował trwającą do dzisiaj bliską współpracę naukowców Zakładu Fizyki Słońca (ZFS) z Centrum Badań Kosmicznych PAN (CBK PAN) i badaczy z Instytutu Radioastronomicznego Narodowej Akademii Nauk Ukrainy (IRA NANU) z Charkowa. Polskie doświadczenia w opracowywaniu kosmicznych detektorów miękkiego promieniowania rentgenowskiego korony słonecznej oraz wieloletnia praktyka w zakresie interpretacji danych, zebranych za pomocą takich urządzeń okazały się bardzo istotne dla pełniejszego wyjaśnienia zjawisk obserwowanych w czasie misji Koronas–Foton.
Naukowcy CBK PAN trafnie zanalizowali, że wyniki pomiarów wykonanych za pomocą ich przyrządu SphinX odegrają istotną rolę także w badaniach dynamiki cząstek w pasach radiacyjnych Van Allena – materii, której obserwacjami zajmował się ukraiński teleskop STEP-F. Porównanie danych z obu przyrządów, zarejestrowanych w warunkach prawie całkowitego braku zaburzeń w magnetosferze Ziemi, w czasie minimum jedenastoletniego cyklu aktywności słonecznej, przyniosło ważne odkrycia.
Polscy i ukraińscy naukowcy stwierdzili anizotropowy charakter prędkości wysokoenergetycznych elektronów w wewnętrznym i zewnętrznym pasie promieniowania na wysokości około 550 kilometrów ponad anomalią południowoatlantycką. Wykryli różnicę w widmie energii elektronów znajdujących się w pasach Van Allena oraz w regionie anomalii południowoatlantyckiej. Wspólna analiza danych pozwoliła rozszerzyć zakres energii mierzonych przez ukraiński teleskop STEP-F o cząstki wysokoenergetyczne rejestrowane przez detektor SphinX.
Wymiernym odbiciem współpracy CBK PAN i IRA NANU są liczne publikacje i referaty wygłaszane na prestiżowych seminariach, konferencjach i sympozjach. Na szczególną uwagę zasługują dwa raporty przedstawione podczas 42. Zgromadzenia Ogólnego COSPAR (USA, 2018). Pierwszy tekst opisywał podział zewnętrznego pasa promieniowania Ziemi podczas słabej burzy geomagnetycznej w okresie minimalnej aktywności słonecznej. Drugi uzasadniał celowość wykorzystania scyntylatorów z kryształów p-terfenylu z fotoelektronowymi multiplikatorami krzemowymi w kosmicznych badaniach wysokoenergetycznego promieniowania.
Naukowcy Centrum Badań Kosmicznych PAN i Instytutu Radioastronomicznego NANU kontynuują współpracę w ramach umów bilateralnych na lata 2018–2020. Równocześnie specjaliści CBK PAN prowadzą wspólne badania z ekspertami Instytutu Materiałów Scyntylacyjnych NANU. Celem tych prac jest rozwój małych, organicznych scyntylacyjnych detektorów cząstek wysokoenergetycznych, które nie generują promieniowania z pierwotnych elektronów pochodzenia kosmicznego i równocześnie są nieczułe na rejestrację wtórnych promieni gamma o niskiej energii.
Więcej zdjęć można obejrzeć na stronie CBK PAN.
Źródło: CBK PAN
