Sieć GMRT została formalnie zainaugurowana i otwarta dla światowej społeczności astronomicznej 4 października 2001 roku. W tym roku mija 20 lat pracy tego wyjątkowego obiektu. Aby upamiętnić tę okazję, uczeni planują uroczyste świętowanie jubileuszu 20-lecia GMRT w październiku 2021.
Gdy myślimy o radioteleskopach, często sięgamy pamięcią do dobrze znanej z filmów sieci VLA w Nowym Meksyku. Choć te anteny są malownicze i niesłychanie ważne dla nauki, to nie jedyna taka sieć anten na świecie. Podobna konstrukcja znajduje się na przykład w Indiach.
Giant Metrewave Radio Telescope (GMRT) to sieć (interferometr) anten parabolicznych znajdująca się w pobliżu miasta Pune w Indiach. Układ złożony jest z trzydziestu w pełni sterowanych radioteleskopów o średnicy 45 metrów każdy i obserwuje niebo na metrowych długościach fal. Jest obsługiwany przez Narodowe Centrum Radioastrofizyki (NCRA) należące do Instytutu Badań Podstawowych im. Tata w Bombaju. Interferometr GMRT został opracowany i zbudowany pod kierunkiem prof. Govinda Swarupa w latach 1984-1996.
Bazy interferometryczne mają długość do 25 kilometrów. Sieć została niedawno zmodernizowana, dodano do niej nowe odbiorniki radiowe. Znana jest od tego czasu również jako uGMRT – Upgraded Giant Metrewave Radio Telescope. W 2020 roku GMRT została trzecią indyjską placówką naukową nagrodzoną przez Instytut Inżynierów Elektryków i Elektroników (IEEE) za nowatorską inżynierię, zaawansowaną technologię i unikalny wkład naukowy w dziedzinie radioastronomii. To ważne wyróżnienie dla tego wyjątkowego teleskopu, zaprojektowanego, zbudowanego i obsługiwanego przez indyjskich naukowców i inżynierów. Warto jednak dodać, że obecnie GMRT używany jest przez radioastronomów z całego świata, w tym odnoszące sukcesy grupy badawcze z Polski.
GMRT został zaprojektowany w dużej mierze jako nowatorskie narzędzie do badania wczesnego Wszechświata. Jednym z celów budowy teleskopu było poszukiwanie silnie przesuniętych ku czerwieni linii promieniowania neutralnego wodoru na fali 21 cm, pochodzących z pierwotnych kosmicznych zagęszczeń tego gazu. Takie badania pomagają nam zrozumieć dawną epokę formowania się galaktyk we wszechświecie. Jednak to jeszcze nie wszystko – astronomowie wciąż używają anten GMRT do obserwacji wielu różnych obiektów astronomicznych, takich jak obszary HII, galaktyki, pulsary, supernowe czy wiatr słoneczny. W sierpniu 2018 roku z pomocą GMRT odkryto najdalszą ze znanych wówczas galaktyk, znajdującą się w odległości 12 miliardów lat świetlnych stąd.
Źródło: NCRA
GMRT, NCRA. Image Credit: National Centre for Radio Astrophysics/TIFR
I choć rozwój radioastronomii jest imponująco szybki, a anteny GMRT mogą być stopniowo zastępowane przez bardzo nowoczesne instrumenty takie jak LOFAR czy ALMA, indyjski interferometr wciąż odnosi spektakularne sukcesy naukowe, a korzystający z niego uczeni nie powiedzieli jeszcze zapewne ostatniego słowa.
Czytaj więcej:
- Strona GMRT
- GMRT - film video
- Projekt LOFAR — nowe okno na Wszechświat
- Obrazy kosmosu uzyskane siecią anten radiowych LOFAR
Źródło: NCRA/GMRT
Opracowanie: Elżbieta Kuligowska
Na zdjęciu: Radioteleskopy GMRT. Źródło: NCRA
