Przejdź do treści

Ciemne niebo w 2019 - podsumowanie rekordowego roku

Nocne niebo nad parkiem Hehuan na Tajwanie

W minionym roku utworzono 31 różnego rodzaju obszarów ciemnego nieba w dwunastu krajach na 6 kontynentach – o kilka więcej niż w 2017 roku, który był dotychczas rekordowym pod tym względem. Dzięki tak dobremu wynikowi jest już ponad 200 gwiezdnych parków, rezerwatów i miasteczek na całym świecie. Również inne wydarzenia z zakresu szeroko pojętej ochrony nocnego krajobrazu, zarówno na naszym polskim podwórku, jak i w skali światowej sprawiły, że 2019 można uznać za rok szczególny w walce z zanieczyszczeniem sztucznym światłem. 

Nowo powstałe obszary ciemnego nieba można podzielić na kilka grup ze względu na organizację, która je sankcjonowała, a także ich status. Nasz przegląd zaczniemy od obszarów utworzonych pod auspicjami Międzynarodowego Związku Ciemnego Nieba (IDA). Łącznie 25 miejsc spełniło jej kryteria, z czego 13 wnioskowało o powołanie parków ciemnego nieba, tj. obszarów objętych ochroną wyjątkowego lub wyróżniającego się jakością nocnego nieba, odznaczających się również naukowym, przyrodniczym, edukacyjnym lub kulturowym dziedzictwem, w których prowadzone są programy edukacyjne z astronomii i tematyki zanieczyszczenia sztucznym światłem dla odwiedzających. 

Wśród tych parków wymienić należy zwłaszcza chorwackie parki w Petrovej Gorze i Kruczym Kamieniu, pierwsze tego typu obiekty w tym kraju, jak również Hehuan Mountain będący pierwszym parkiem ciemnego nieba na Tajwanie. Pozostałe parki utworzono w Stanach Zjednoczonych, głównie w zachodniej części kraju. Tamtejsze pustynno-górzyste regiony reprezentują parki Arches i Bryce Canion w Utah, Great Sand Dunes w Kolorado, Fort Union w Nowym Meksyku, Tonto w Arizonie, oraz znany z licznych skamieniałości Dinosaur Park na granicy Utah i Kolorado, a także utworzony niedawno El Morro w Nowym Meksyku. Listę uzupełniają niewielkie parki James River oraz Rappahanock w Wirginii, a także Buffalo National River w Arkansas. 

Kolejną grupę stanowią rezerwaty, różniące się od parków ciemnego nieba tym, że posiadają wewnętrzny obszar podlegający ścisłej ochronie nocnego krajobrazu otoczony rozległą, zazwyczaj zamieszkaną strefą buforową, tzw. otuliną. Utworzone są zazwyczaj w ramach partnerstwa przez kilka jednostek organizacyjnych i są przez nie zarządzane na podstawie długoletniego planu działania. W 2019 roku powstały tylko dwa takie obszary: Cranborne Chase w Wielkiej Brytanii oraz Rezerwat Rzeki Murray będący pierwszym rezerwatem ciemnego nieba w Australii. 

Oprócz parków i rezerwatów powstało 6 sanktuariów (ostoi) ciemnego nieba. Charakteryzują się odległym położeniem zarówno od większych źródeł sztucznego światła, jak i od uczęszczanych szlaków turystycznych. Z tego powodu ich wpływ na zwiększanie świadomości o skutkach zanieczyszczenia sztucznym światłem jest mniejszy niż w parkach czy rezerwatach ciemnego nieba odwiedzanych przez tysiące turystów. Ze względu na wyjątkową jakość nocnego nieba powołuje się je w celu zachowania ich walorów dla przyszłych pokoleń. Utworzone w 2019 roku sanktuaria obejmują dwa półpustynne pustkowia w zachodniej części Stanów Zjednoczonych (Massacre Rim i Devils River), a także równie odizolowane obszary w Australii (The Jump-Up) oraz Republice Południowej Afryki (!Ae!Hai Kalahari). Pozostałe dwa sanktuaria utworzono na odległych wysepkach na Pacyfiku (Rakiura i Pitcairn). 

Dostosowanie parków, rezerwatów czy sanktuariów ciemnego nieba do wymogów stawianych przez IDA przysparza stosunkowo niewiele pracy i kosztów, zwłaszcza gdy takie miejsca tworzone są na terenach wcześniej funkcjonujących obszarów ochrony przyrody, często posiadających niewiele zewnętrznych źródeł światła wymagających modernizacji. Tym bardziej na uznanie zasługują starania osób i instytucji chcących zmienić oświetlenie w swoich miastach na bardziej przyjazne ciemnemu niebu. Takim przykładem jest niemiecka Fulda, niemal 70-ciotysięczne miasto, które w lutym ubiegłego roku zostało największą w Europie certyfikowaną przez IDA społecznością ciemnego nieba. Władze tego miasta czeka nie lada wyzwanie, bowiem na dostosowanie lub wymianę czeka kilka tysięcy lamp ulicznych. Mają pięć lat na to zadanie. Trzymamy kciuki, aby im się udało.

Pozostałymi, znacznie mniejszymi, miejscowościami wyróżnionymi certyfikatem IDA w ubiegłym roku były 12-totysięczne Cottonwood w Arizonie, oraz liczące niespełna tysiąc mieszkańców Noorwood w Kolorado. Dodatkowo, w ubiegłym roku IDA utworzyła kolejną kategorię obszarów ciemnego nieba – Urban Night Sky Places – dla miejsc otoczonych terenami zurbanizowanymi bądź znajdujących się w pobliżu dużych aglomeracji. Niebo nad takimi obszarami jest rozjaśnione łuną znad sąsiednich terenów miejskich. Celem powoływania takich miejsc jest zwrócenie uwagi na problematykę zanieczyszczenia sztucznym światłem i promowanie zachowań zmierzających do minimalizacji jego negatywnych skutków, z jednoczesnym naciskiem na doświadczanie uroków nocnego nieba w tak zaświetlonych miejscach. Pierwszym takim obiektem została ostoja Valle de Oro położona tuż obok milionowej aglomeracji Albuquerque w Nowym Meksyku. 

Pozostałe obszary ciemnego nieba zostały usankcjonowane przez fundację Starlight Initiative prowadzącą swoje działania głównie w krajach hiszpańskojęzycznych. Zaskoczeniem nie będzie więc fakt, że na 6 utworzonych przez nią w minionym roku obszarów, aż 4 znajdowały się w Hiszpanii, a wśród nich niewielkie muzeum San Pedro Starlight Astronomical Monument, gwiezdny rezerwat na Menorce (Menorca Starlight Reserve and Tourism Destination) oraz dwa parki w Camino Barranca Badajoz oraz La Matanza de Acentejo. Ponadto utworzono portugalski park Aldeias do Xisto i pierwszy tego typu obiekt w Kolumbii – Desierto de la Tatacoa Starlight Tourism Destination. 

Rok 2019 jest przełomowym nie tylko ze względu na pobicie rekordu w ilości nowo utworzonych obszarów ciemnego nieba oraz przekroczenie liczby 200 takich obiektów dotychczas utworzonych na całym świecie, ale wreszcie, po wielu dekadach badań z zakresu różnych aspektów zanieczyszczenia sztucznym światłem, badacze z całego świata doczekali się czasopisma naukowego poświęconego tylko ciemnemu niebu. Czasopismo „Journal of Dark Sky Studies” będzie wydawane dwa razy w roku na Uniwersytecie Utah, a zakres tematyki goszczącej na jego łamach będzie szeroki, od ekologii po wpływ zanieczyszczenia światłem na zdrowie ludzi. 

W minionym roku skromna lista krajów, w których zaczęto kłaść większy nacisk na prawne uregulowanie kwestii nocnego oświetlania poszerzyła się m.in. o Chorwację oraz Meksyk. W Polsce nadal jesteśmy daleko od optymalnych rozwiązań w tym zakresie, jednak nie oznacza to, że nic się w naszym kraju nie działo w tematyce ciemnego nieba. Wręcz przeciwnie. W ubiegłym marcu rozpoczęły się obchody 25 rocznicy powstania Stowarzyszenia POLARIS OPP, najprężniej działającej organizacji związanej z walką z zanieczyszczeniem sztucznym światłem w Polsce, a we wrześniu, w Krakowie, odbyła się międzynarodowa konferencja Environmental and Astronomical Light Pollution EALPO 2019, na którą przyjechało wielu naukowców z Polski i zagranicy zajmujących się tematyką zanieczyszczenia światłem. 

Organizatorem Konferencji był Wydział Inżynierii Środowiska na Politechnice Krakowskiej na spółkę z Polskim Towarzystwem Miłośników Astronomii. Za kilka miesięcy ma się ukazać monografia naukowa z artykułami nawiązującymi do referatów przedstawionych przez uczestników konferencji. Była to dopiero druga konferencja o zanieczyszczeniu sztucznym światłem w Polsce mająca międzynarodowy charakter. Pierwszym takim wydarzeniem było 12. European Symposium for the Protection of the Night Sky, które odbyło się siedem lat temu w Bielsko-Białej. 

Następnym ważnym wydarzeniem była październikowa emisja 85-tego odcinka kultowego już programu Astronarium, tym razem w całości poświęconego ochronie ciemnego nieba. Widzowie przed telewizorami, a także oglądający program za pośrednictwem Internetu, mieli okazję zapoznać się z tą nie do końca jeszcze znaną w naszym społeczeństwie tematyką. Natomiast na początku listopada świętowaliśmy dziesięciolecie istnienia Izerskiego Parku Ciemnego Nieba, który był pierwszym tego typu parkiem w Polsce i jest obecnie jednym z najstarszych na całym świecie. 

Do wymienionych wydarzeń dodać należy rozpoczęcie Projektu Dark Sky Poland 2019, realizowanego przez POLARIS – OPP ze środków Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, także wydanie ogólnodostępnej monografii „Zanieczyszczenie światłem. Źródła, obserwacje, skutki” będącej pokłosiem V Ogólnopolskiej Konferencji nt. Zanieczyszczenia Światłem, która odbyła się w Warszawie w 2017 roku. Projekt Dark Sky Poland jest pierwszym zakrojonym na ogólnokrajową skalę polskim przedsięwzięciem mającym za zadanie trafić z tematyką ciemnego nieba do szerszej liczby instytucji i to za pieniądze z publicznego funduszu. Takie inicjatywy mają szansę zmienić podejście naszych władz do tematyki zrównoważonego oświetlenia, czego rezultatem mogą być w przyszłości nowsze rozwiązania prawne.  

Jak widać sporo się działo w minionym roku w związku z ochroną ciemnego nieba, jak również w promowaniu wiedzy o skutkach zanieczyszczenia sztucznym światłem. Mamy nadzieję, że 2020 rok będzie co najmniej równie udany. 

Więcej informacji:

 

Opracowanie: Grzegorz Iwanicki

Na zdjęciu: nocne niebo nad parkiem Hehuan na Tajwanie. Źródło: IDA/Sean Huang. 

Reklama