Nie mając do dyspozycji zegarów i nowoczesnych narzędzi, starożytni Meksykanie stworzyli precyzyjny kalendarz rolniczy, który śledził pory roku, a nawet brał poprawkę na lata przestępne. Aztekowie precyzyjnie odmierzali czas, używając Słońca i gór jako punktów orientacyjnych.
Chociaż niektórzy mogli słyszeć o „kalendarzu azteckim”, warto podkreślić, że jest to wprowadzająca w błąd nazwa nadana Kamieniowi Słońca. Prawdopodobnie najsłynniejszemu dziełu rzeźby Azteków używanego wyłącznie do celów rytualnych i ceremonialnych.
Kamień Słońca lub Kamień Pięciu Er (hiszp. Piedra del Sol) to kamienny dysk odkryty w XVIII wieku w rejonie Templo Mayor w Meksyku. Mierzy 358 cm średnicy, 98 cm grubości i waży 24 tony. Źródło: Wikipedia
Przed przybyciem Hiszpanów w 1519 roku system rolniczy Doliny Meksyku był w stanie wyżywić populację, która była niezwykle duża jak na tamte czasy. Podczas gdy Sewilla, największy ośrodek miejski w Hiszpanii, liczyła mniej niż 50 000 mieszkańców, obszar znany obecnie jako Miasto Meksyk (Ciudad de Mexico) było domem dla aż 3 milionów ludzi.
Wyżywienie tak wielu ludzi w regionie z suchymi wiosnami i letnimi monsunami wymagało zaawansowanej wiedzy na temat tego, kiedy nadejdą sezonowe wahania pogody. Sadzenie zbyt wcześnie lub zbyt późno mogło okazać się katastrofalne. Niepowodzenie jakiegokolwiek kalendarza w dostosowaniu do wahań roku przestępnego mogło również doprowadzić do nieurodzaju.
Chociaż kronikarze kolonialni udokumentowali użycie kalendarza, wcześniej nie zrozumiano, w jaki sposób Mexica, czyli Aztekowie, byli w stanie osiągnąć taką dokładność. Badanie New University of California, Riverside (UCR) pokazuje, jak to zrobili. Wykorzystali góry otaczające Dolinę Meksyku jako obserwatorium słoneczne, śledząc wschód słońca na tle szczytów gór Sierra Nevada.
Wschodni horyzont Doliny Meksyku widziany z (A) góry Tepeyac, (B) Templo Mayor i (C) piramidy Cuicuilco. Od NE do SE, etykiety podkreślają wszystkie główne poziome punkty orientacyjne: Tlamacas (Tm), Mount Tlaloc (Tl), Telapon (Te), Papayo (Pa), Iztaccihuatl (Iz) i Popocatepetl (Po). Symulowane dyski słoneczne wskazują pozycję słońca o świcie podczas przesilenia letniego (po lewej), równonocy (w środku) i przesilenia zimowego (po prawej). Źródło: Ezcurra E. i in., 2022.
Słońce obserwowane ze stałego punktu na Ziemi nie porusza się każdego dnia po tej samej trajektorii. Zimą wschodzi na południowym wschodzie, zaś latem miejsce wschodu Słońca przesuwa się na północny wschód.
Doszliśmy do wniosku, że musieli stać w jednym miejscu i patrzeć każdego dnia na wschód, aby określić porę roku, obserwując wschodzące Słońce. Kiedy Słońce wschodziło w charakterystycznym punkcie za górami, wiedzieli, że nadszedł czas, aby zacząć sadzenie roślin – mówi Exequiel Ezcurra, profesor ekologii, który kierował badaniami.
Aby znaleźć to miejsce, naukowcy przestudiowali manuskrypty Azteków. Te starożytne teksty odnosiły się do góry Tlaloc, która leży na wschód od Doliny. Zespół naukowców zbadał wysokie góry wokół Doliny i świątynię na szczycie góry. Następnie, korzystając z astronomicznych modeli komputerowych, naukowcy potwierdzili, że długa grobla w świątyni pokrywa się z kierunkiem na wschodzące Słońce w dniu 24 lutego, który jest pierwszym dniem azteckiego nowego roku.
(A) Kwadratowy dziedziniec Mount Tlaloc (tetzacualo) i kamienna grobla, sfotografowane przy użyciu drona 24 lutego 2022 r. (B) Widok grobli w dół od tetzacualo w kierunku Doliny Meksyku, z zaznaczoną górą Tepeyac (ledwo widoczną w smogu Miasta Meksyk). (C) Widok wschodu Słońca w górę zbocza od podstawy grobli w kierunku tetzacualo w dniu 25 lutego 2022 r. o godzinie 7:20 czasu w Meksyku (GMT-6). (D) Wschód Słońca widziany z góry Tepeyac 26 lutego 2022 r. o godzinie 7:10. Zauważ, że ponieważ data zrównania wschodu Słońca z kierunkiem wskazywanym przez groblę była 2 dni wcześniej, wschodzące Słońce jest przesunięte o ok. 1° na północ od widocznego w oddali szczytu góry Tlaloc. Autorzy zdjęć: Ben Fiscella Meissner. Źródło: Ezcurra E. i in., 2022.
Nauka o narzędziach Azteków, które miały praktyczne zastosowanie, stanowi lekcję na temat znaczenia stosowania różnych metod w rozwiązywaniu problemów dotyczących świata przyrody.
Te same cele można osiągnąć na różne sposoby, choć czasem trudno to dostrzec. Nie zawsze musimy polegać wyłącznie na nowoczesnej technologii – mówi Ezcurra. Aztekowie byli tak samo dobrzy lub nawet lepsi w kontroli czasu, używając własnych metod.
(A) Kwadratowy dziedziniec Mount Tlaloc (tetzacualo) i kamienna grobla, rzut pionowy opracowany na podstawie cyfrowego obrazu drona. Kamienny krąg na górnej grobli (S) i platforma skalna, na której stał monolit Tlaloca (T), widoczne na zdjęciu z drona, wraz z ziemianką (W), są zaznaczone w celach informacyjnych. (B) Plan elewacji lub przekrój podłużny, wzdłuż głównej osi grobli, pokazuje kątową elewację namiaru niebieskiego. (C) Widok w górę zbocza wzdłuż grobli, pokazujący wyrównanie monolitu Tlaloca na dziedzińcu ze środkiem kamiennego kręgu na górnej grobli i istniejącym kamiennym znacznikiem przy wejściu poniżej. Źródło: Ezcurra E. i in., 2022.
Według Ezcurry obserwatorium Azteków mogłoby mieć pełnić bardziej nowoczesną funkcję. Porównanie starych zdjęć Doliny Meksyku z obecnymi pokazuje, jak las powoli wspina się na górę Tlaloc, prawdopodobnie w wyniku wzrostu średnich temperatur na niższych wysokościach.
W latach czterdziestych XX wieku linia drzew znajdowała się znacznie poniżej szczytu. Teraz na samym szczycie rosną drzewa – powiedział Ezcurra. To, co było obserwatorium dla starożytnych, może być również obserwatorium XXI wieku, które pomoże zrozumieć globalne zmiany klimatyczne.
Więcej informacji:
Opracowanie: Joanna Molenda-Żakowicz
Na ilustracji: Wschodzące Słońce widziane z kamiennej grobli obserwatorium słonecznego na górze Tlaloc w Meksyku w dniu 24 lutego, co zbiega się z nowym rokiem kalendarza meksykańskiego. Źródło: Ben Meissner
