Aldebaran jest najjaśniejszą (wizualnie) gwiazdą w gwiazdozbiorze Byka. Jego nazwa tłumaczy się jako „podążający” i można się domyślać, że chodzi o podążanie za Plejadami – wschodzi bowiem chwilę po tej słynnej gromadzie otwartej. Aldebaran blisko sąsiaduje także z mgławicą Krab.
Wielkość gwiazdowa tej gwiazdy to 0,86m, co czyni ją jedną z 14 najjaśniejszych gwiazd ziemskiego nieba. Należy do czerwonych olbrzymów, ma typ widmowy K5+III.
Porównanie rozmiarów i barw Słońca i Aldebarana. Źródło: Piastu, Wikipedia.
Aldebaran jest oddalony o 66,6 lat świetlnych od Słońca. Centrum Galaktyki obiega w średniej odległości 7400 pc, po orbicie eliptycznej, której mimośród wynosi około 0,16. Od Słońca jest prawdopodobnie nieco starszy. Jego wiek szacuje się na około 6,6 mld lat. Wiruje z prędkością 5,2 km/s i jednego pełnego obrotu dokonuje w 400 dni. Pomimo dużo większej od Słońca średnicy, wynoszącej około 44,2 średnic słonecznych, waży około 1,7 masy Słońca. Temperatura jego fotosfery to około 4000 K (stopień Kelwina jest miarą bezwzględnej temperatury gwiazdy, 0 K jest zwane „zerem absolutnym” i odpowiada -273,16 stopni Celsjusza).
Aldebaran emituje o wiele więcej promieniowania w porównaniu ze Słońcem i to aż 425 razy więcej. Znaczna część tego promieniowania to promieniowanie podczerwone. Sama gwiazda jest na późnym etapie ewolucji, który charakteryzuje zapadanie się helowego jądra przy jednoczesnej ekspansji wodorowej otoczki. To sprawia, że gwiazda jest relatywnie duża i chłodna – otoczka przesłania nam jądro i można tylko czekać na przyszły zapłon helu i syntezę węgla. Po zainicjowaniu syntezy węgla i helu astronomie spodziewają się wzrostu jego jasności. Prawdopodobnie osiągnie jasność 800 razy większą od Słońca, po czym obniży się ona.
Stanowi układ podwójny, ze znacznie mniejszą i słabszą gwiazdą typu M2 (13,5 magnitudo). Prawdopodobnie jest to czerwony karzeł. Możliwe, że Aldebarana okrąża także masywna (6 mas Jowisza) egzoplaneta. Może to też być znak aktywności samej gwiazdy, choć w 2015 r. znaleziono metodę pozwalającą odseparować wpływy aktywności gwiazdy i sygnaturę istnienia planety, nazwanej przez autorów Aldebaranem b. Prawdopodobnie Aldebaran b okrąża swoją macierzystą gwiazdę w odległości 1,5 AU w ciągu 1,7 roku ziemskiego po orbicie eliptycznej o mimośrodzie około 0,1.
W mitologii Byk (w którego zamienił się Zeus) porwał z Azji na Kretę córkę króla fenickiego Agenora, Europę. Interesujące, że na najwyższym szczycie Krety (współcześnie zwanym Timios Stavros lub Psiloritis) znajduje się także dawna świątynia Zeusa, która obecnie nie pełni funkcji sakralnej, a służy bardziej jako punkt orientacyjny. Jest położona na wysokości 2456 m. n.p.m, a krajobraz najwyższej góry Krety przypomina nieco marsjański.
Zakrycie Aldebarana (pomarańczowa kropka po prawej stronie kadru) przez Księżyc. Źródło: Christina Irakleous – Wikimedia Commons.
Widok z najwyższego szczytu Krety, Timios Stavros. Po prawej mur dawnej świątyni Zeusa. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych.
W niedzielę 5 lutego 2023 roku dojdzie do koniunkcji w rektascensji Marsa i Aldebarana (α Tauri). Odległość obu obiektów w deklinacji wyniesie 8°13’. Mars będzie znajdował się na północ od Aldebarana. Obserwując naszych bohaterów, możemy także, jeśli dysponujemy odpowiednim sprzętem optycznym, pokusić się o obserwację samego Marsa. W niedzielny wieczór Mars będzie widoczny w fazie garbatej ubywającej. Z powierzchni Ziemi będzie można zaobserwować jedynie 91 % jego oświetlonej powierzchni. Planety wewnętrzne Wenus i Merkury, w trakcie swojego ruchu względem Ziemi, przechodzą przez wszystkie fazy, od nowiu po pełnię.
Podczas zbliżenia do Aldebarana jasność Marsa będzie wynosiła -0,15m. Ponadto, z pomocą odpowiedniego instrumentu, można zaobserwować jego dwa małe księżyce.
Aldebaran w Łodzi zajdzie o 2.49 6 lutego 2023 roku. Marsa będzie można obserwować jeszcze godzinę dużej. Zajdzie w Łodzi o 3.46. Czy jednak będzie można to wszystko zobaczyć, zależy jeszcze oczywiście od pogody.
Widok Marsa o godzinie 19.00, 5 lutego 2023 roku. Źródło: https://stellarium-web.org/
Widok Marsa o godzinie 21.00, 5 lutego 2023 roku. Źródło: https://stellarium-web.org/
Widok Marsa o godzinie 00.00, 6 lutego 2023 roku. Źródło: https://stellarium-web.org/
Widok Marsa o godzinie 03.00, 6 lutego 2023 roku. Źródło: https://stellarium-web.org/
Prognoza pogody dla miłośników astronomii na wieczór i pierwszą część nocy 5/6 lutego 2023 roku
Sytuacja synoptyczna: Polska pod wpływem klina wysokiego ciśnienia. W Europie Zachodniej zalegać będzie wyż z centrum 1046 hPa nad Wielką Brytanią. Na zachód od Polski znajdzie się rozległy pofalowany front okluzji.
Temperatura powietrza na wieczór i pierwszą połowę nocy: od -12°C w Zakopanem do 0°C w Świnoujściu.
Zachmurzenie ogólnie: całkowite lub duże. W woj. łódzkim i mazowieckim umiarkowane. W woj. świętokrzyskim, późnym wieczorem, możliwe lokalne rozpogodzenia, później zachmurzenie umiarkowane i duże.
Opady: W południowo-wschodniej Polsce wystąpią opady w fazie stałej, czyli opady śniegu. W drugiej połowie nocy na krańcach północno-zachodnich Polski zaznaczy się strefa opadów mieszanych – deszczu ze śniegiem i śniegu.
Widzialność: W obszarze południowo-wschodniej i wschodniej Polski ograniczenie widzialności do 4 km i do 1,5-2 km w strefie opadów śniegu. Ograniczenie widzialności wystąpi także na krańcach północno-zachodniej Polski do 3-4 km.
Warunki do obserwacji nieba: najprawdopodobniej brak sprzyjających warunków do obserwacji nieba na większym obszarze kraju.
Czytaj więcej:
Opracowanie: dr Grzegorz Duniec, dr Marcin Kolonko
Źródło: CMN IMGW-PIB
Na ilustracji: Koniunkcja Aldebarana i Marsa w rektascensji 5 lutego 2023 roku. Źródło: https://stellarium-web.org/
