Najstarsza wzmianka o obserwacji zorzy polarnej liczy sobie 3 tysiące lat!

Starożytne chińskie kroniki wspominają o niezwykłym zjawisku na niebie, które wystąpiło około tysiąca lat przed naszą erą. Niedawno odczytana notatka może być najstarszą znaną obserwacją zorzy polarnej. Kolejne podobne doniesienie jest aż o trzysta lat młodsze.

Roczniki Bambusowe, czyli w mandaryńskiej odmianie chińskiego Zhushu Jinian, stanowią kronikę historii Chin od najdawniejszych, legendarnych, czasów do IV wieku p.n.e., kiedy to najprawdopodobniej zostały spisane. Poza wydarzeniami historycznymi w Rocznikach Bambusowych pojawiają się niekiedy zapiski o niezwykłych zjawiskach obserwowanych na niebie. Choć historycy wiedzieli o tej kronice od dawna, świeże spojrzenie na tak stare dokumenty może czasami dostarczyć zaskakujących nowych spostrzeżeń.

Tym razem badacze przyjrzeli się wzmiance o „pięciokolorowym świetle” obserwowanym nocą po północnej części nieba pod koniec panowania Króla Zhao z dynastii Zhou. Zapis ten jest obecnie jedynym znanym historycznym odniesieniem do zjawiska pogody kosmicznej przed Homeryckim Wielkim (Słonecznym) Minimum (810–740 p.n.e.), które ze względu na kontrowersyjną wartość historyczną i precyzję datowania podanego przez Homera powinno się raczej nazywać Wielkim Minimum Neoasyryjskim.

Fragment Roczników Bambusowych

Na ilustracji: Fragment Roczników Bambusowych. Źródło: National Diet Library of Japan

Chociaż dokładny rok chińskiej obserwacji jest niepewny, badacze wykorzystali aktualne rekonstrukcje chińskiej chronologii i wskazali lata 977 p.n.e. i 957 p.n.e. jako dwie najbardziej prawdopodobne daty tego wydarzenia. Odkryli, że informacja o „pięciokolorowym świetle” może wskazywać na wystąpienie dużej burzy geomagnetycznej.

Kiedy zorza polarna na środkowej szerokości geograficznej jest wystarczająco jasna, może stanowić wielobarwny spektakl. W tym celu badacze przytaczają kilka przykładów takich zjawisk z zapisów historycznych znacznie bliższych naszym czasom. Hipotezę o wystąpieniu zorzy, która była widoczna w Chinach, wspiera fakt, że w połowie X wieku p.n.e. północny biegun magnetyczny Ziemi był przesunięty w stronę części euroazjatyckiej i znajdował się około 15 stopni bliżej środkowych Chin niż obecnie. Dlatego owal zorzy mógł być widoczny dla obserwatorów w środkowych Chinach w czasie znacznych zaburzeń magnetycznych. Badanie szacuje, że południowa granica owalu zorzy znajdowała się w tym czasie na szerokości magnetycznej wynoszącej 40 stopni lub mniej.

Zapiski w Rocznikach Bambusowych stają się zatem najwcześniejszym możliwym do datowania zapisem o wystąpieniu zorzy polarnej. Kolejne obserwacje, które mogą dotyczyć zórz, został zanotowane w postaci kilku zapisków na tabliczkach klinowych znanych pod nazwą Asyryjskie Raporty Astrologiczne (Assyrian Astrological Reports) wykonanych przez asyryjskich astronomów w latach 679–655 p.n.e. Niektórzy naukowcy łączą również wizję Ezechiela, datowaną obecnie na 594 lub 593 p.n.e., z obserwacją zorzy na Bliskim Wschodzie. Kolejnym możliwym do datowania zapisem o zorzy, który dotyczy roku 567 p.n.e., są notatki w Dziennikach Astronomicznych z Babilonu (Astronomical Diaries from Babylon) króla Nabuchodonozora II.

Obserwacje zorzy polarnej w odniesieniu do zrekonstruowanej liczby plam słonecznych

Na ilustracji: Najwcześniejsze znane zapisy mogące dotyczyć obserwacji zorzy polarnej w odniesieniu do zrekonstruowanej liczby plam słonecznych. Czerwone pionowe linie pokazują prawdopodobne daty obserwacji zorzy wspomnianej w Rocznikach Bambusowych (977 p.n.e. i 957 p.n.e.). Żółty pasek wskazuje czas wystąpienia zorzy w Asyryjskich Raportach Astrologicznych (oznaczone symbolem H+19b). Pomarańczowa pionowa linia wskazuje na datę odnoszącą się do wpisu w Dziennikach Astronomicznych z Babilonu (oznaczone symbolem S+04). Zielone przerywane pionowe linie pokazują prawdopodobną datę wizji Ezechiela (oznaczoną symbolem S06). Przebiegi naznaczone niebieskimi i czarnymi liniami przedstawiają uśrednioną po dziesięciu latach liczbę plam słonecznych zrekonstruowaną na podstawie analizy izotopów kosmogenicznych (izotopu ¹⁴C w słojach drzew i ¹⁰Be w rdzeniach lodowych) przedstawionej w dwóch niezależnych badaniach oznaczonych symbolami U+14 i W+18. Metoda izotopów kosmogenicznych wykorzystuje skutki interakcji zachodzących między atmosferą oraz powierzchnią Ziemi a cząstkami zawartymi w promieniowaniu kosmicznym nieustannie bombardującym naszą planetę. Źródło: Marinus Anthonyvan der Sluijsa i Hisashi Hayakawa (2022).

Dlaczego naukowcom tak długo zajęło rozpoznanie zorzy w „pięciokolorowym świetle” z analizowanej kroniki? Jednym z powodów jest to, że Roczniki Bambusowe miały burzliwą historię. Oryginalny rękopis zaginął, został ponownie odkryty w III wieku n.e. i ponownie zaginął za czasów dynastii Song. W XVI wieku wydrukowano tekst wariantowy, w którym obiektem na niebie nie było „pięciokolorowe światło”, ale kometa. Nowe badania pokazują, że nie było to wierne oddanie oryginalnego tekstu.

To fascynujące, że istnieją relacje o obserwacjach zorzy polarnej z tak odległej przeszłości. Ma to walor popularyzatorski, ale takie informacje są przydatne również do innych celów. Pomagają one naukowcom w modelowaniu długoterminowych wzorców zmienności pogody kosmicznej i aktywności słonecznej w ramach czasowych w skalach od dziesięcioleci do tysiącleci. Zrozumienie tej aktywności może pomóc społeczeństwu przygotować się na potencjalne przyszłe wielkoskalowe erupcje słoneczne i wynikające z nich prawdopodobne zakłócenia infrastruktury technologicznej.

Więcej informacji: