Korzystanie z ogromnego teleskopu stojącego na hawajskim wulkanie Mauna Kea to z pewnością marzenie niejednego amatora nocnego nieba. Ostatnio spełniło się ono dla grupy astronomów-amatorów z kanadyjskiej prowincji Quebec.
Uzyskali oni rzadką możliwość użycia jednego z największych teleskopów na Ziemi, 8 - metrowego Gemini. Taka sposobność została przez nich wykorzystana do najbardziej wnikliwych obserwacji gwiezdnego matecznika, jakie były kiedykolwiek prowadzone. Całe przedsięwzięcie było rezultatem ogólnonarodowego konkursu przeprowadzonego w Kanadzie. Zadaniem uczestników było przygotowanie proposalu obserwacji przy użyciu teleskopu Gemini. [proposal to projekt obserwacyjny - "podanie" o przydzielenie czasu obserwacyjnego na konkretnym instrumencie do przeprowadzenia obserwacji.
Powinny się w nim znaleźć szczegółowy opis projektu, uzasadnienie jego celowości oraz przedstawienie spodziewanych, istotnych wyników naukowych. Ponadto należy przedstawić szczegółowy plan obserwacji. Termin ten nie uzyskał jeszcze swego polskiego odpowiednika. - przyp. MW] "Nasza grupa wiedziała, iż ten obiekt jest niezwykły i nie był wcześniej poddany szczegółowym obserwacjom przy pomocy dużego teleskopu w rodzaju Gemini" - powiedział Gilbert St-Onge, członek klubu zgłaszającego proposal - "Coś mi się zdaje, że nie tylko wykonaliśmy ładne zdjęcie, ale również dostarczyliśmy zawodowcom nieco nowych, wartościowych danych!"
Astronom z projektu Gemini, Tracy Beck, która bada gwiazdowe inkubatory zgadza się z takim stwierdzeniem. "Ten obiekt jest klasycznym i jednym z pierwszych, bezpośrednio poznanych przykładów tego typu młodych gwiazd" - wyjaśnia - "myślę, iż to najgłębsze i najbardziej szczegółowe zdjęcie tego obiektu kiedykolwiek wykonane; naukowcy z całą pewnością wykorzystają w przyszłości te dane do szczegółowych badań." Obserwowany obiekt, znany jako RY Tau jest częścią grupy obiektów określanych mianem gwiazd T Tauri. Reprezentują one najmłodsze, małomasywne gatunki gwiazd, które całkiem niedawno wydostały się z kokonów gazu i pyłu, w których się formowały. Nowe obrazy RY Tau wykonane przez Gemini przedstawiają uderzające obszary postrzępionych filamentów gazowych, które świecą rozpraszając promieniowanie pochodzące od pobliskiej gwiazdy. Na przestrzeni najbliższych kilku milionów lat gaz ten zostanie odrzucony w przestrzeń przez centralną gwiazdę, w wyniku czego pozostanie zwykła gwiazda i być może rodzina planet powstałych przy okazji z resztek materii.
 |
| Wykonany przez Gemini North obraz gwiezdnego matecznika RY Tau. Ukazuje on szczegółowo postrzępione resztki gazowego obłoku, z którego powstała jasna gwiazda widoczna poniżej centrum zdjęcia. |
Obserwacje, które zajęły w sumie około godziny, przeprowadzone zostały z wykorzystaniem spektrografu GMOS (ang. Gemini Multi-Object Spectrograph) i stanowiły prawdziwe wyzwanie. Gwiazda cetralna jest bowiem tak jasna, iż jej blask przyćmiewa słabe świecenie otaczających ją obłoków. Aby przezwyciężyć te trudności, wykonano szereg krótkich ekspozycji, które następnie połączono by uzyskać ostateczne zdjęcie. Wykorzystano również cztery filtry, aby wydobyć z obłoku kolory interesujących szczegółów.
Cały program sponsorowany był przez grupę naukowców koordynujących obserwacje Gemini prowadzone dla Kanady przez należący do kanadyjskiej Narodowej Rady Naukowej (ang. National Research Council) Astrofizyczny Instytut Herzberga (ang. Herzberg Institute of Astrophysics) znajdujący się w Victorii w prowincji Kolumbii Brytyjskiej. Konkurs, który wystartował w 2004 roku, zgromadził proposale od ponad setki amatorskich klubów astronomicznych z całej Kanady. Był on formą podziękowania za ich pracę wspierającą edukację astronomiczną mieszkańców Kanady. Zwycięski proposal został wybrany przy zastosowaniu podobnych procedur jakich przestrzega się w przypadku zawodowych astronomów, gdzie kryteriami są wartość naukowa oraz oszacowanie celowości i unikatowości obserwacji. "Gdy po raz pierwszy pracowaliśmy nad zaplanowaniem tych obserwacji, żartobliwie określiliśmy ten program jako "godzina dla amatora", jako że pozwala on astronomom-amatorom na uzyskanie godziny pracy z dużym teleskopem" - powiedział Doug Welch, kanadyjski naukowiec pracujący w projekcie Gemini - "jednak kaliber zgłaszanych proposali i naukowy potencjał uzyskanych danych pokazuje, iż bardziej mamy do czynienia z czymś w rodzaju specjalnego turnieju golfowego, gdzie hobbiści pracują bezpośrednio z zawodowcami!"
Konkurs obejmował również godzinę pracy z sąsiadem Gemini - Kanadyjsko-Francusko-Hawajskim Teleskopem (ang. Canada-France-Hawaii Telescope (CFHT)). Przypadła ona grupie z prowincji Alberta w Kanadzie, która wykorzystała możliwości teleskopu do sporządzania obrazów większych obszarów nieba i przeprowadziła obserwacje gromady gwiazdowej Plejad. Obserwatorium Gemini jest wynikiem współpracy międzynarodowej, która zaowocowała wybudowaniem dwóch, identycznych, 8 - metrowych teleskopów. Teleskop im. Fredericka C. Gilleta znajduje się na Manua Kea na Hawajach (Gemini North), drugi teleskop umieszczono na górze Cerro Pachón w centralnym Chile (Gemini South). W ten sposób oba teleskopy umożliwiają obserwację całego nieba. Wykorzystują ponadto najnowsze technologie umożliwiające dużym, względnie cienkim zwierciadłom, przy wykorzystaniu aktywnego sterowania, na zbieranie i ogniskowanie zarówno światła widzialnego jak i promieniowania podczerwonego.
Źródło: NASA | Marek Weżgowiec
Na zdjęciu: Teleskop Gemini North. Fot. Gemini Observatory
(Tekst ukazał się pierwotnie w serwisie Orion, którego zasoby zostały włączone do portalu Urania)
