Nie żyje prof. Adam Strzałkowski, pionier polskiej radioastronomii

25 lipca zmarł prof. dr hab. Adam Strzałkowski. Miał 96 lat. Był fizykiem i astronomem. Zasłużył się jako pionier radioastronomii w Polsce, a także dla rozwoju polskiej fizyki jądrowej. Był również redaktorem „Uranii”.

Adam Strzałkowski był redaktorem naczelnym „Uranii” od lipca 1958 roku do grudnia 1959 roku. W roku 2014 opublikował na jej łamach wspomnienia z odradzania się astronomii i „Uranii ” po wojnie.

Profesor był pierwszym rozmówcą w telewizyjnym cyklu popularnonaukowym „Astronarium”. Wystąpił w inauguracyjnym odcinku, zatytułowanym „Radioastronomia”. Rozmowa była nagrana w grudniu 2014 roku i dotyczyła początków polskiej radioastronomii. W Urania TV zamieściliśmy tę rozmowę:

Biografia

Adam Strzałkowski urodził się 26 listopada 1923 roku w Tenczynku koło Krakowa. Studia z fizyki ukończył w 1948 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 1960 roku został doktorem nauk fizycznych – jego praca doktorska dotyczyła rozpraszania deuteronów (jąder atomowych deuteru). W 1963 roku uzyskał habilitację, a w 1971 roku tytuł profesora.

Swoją karierę naukową zaczął od astronomii, pracując w Obserwatorium Astronomicznym UJ. Skonstruował pierwszy w naszym kraju radioteleskop do obserwacji Słońca (razem z Olegiem Czyżewskim i Jerzym de Mezerem). Początkowo jego doktoratem miała być praca dotycząca rozpraszania promieniowania w atmosferze Ziemi, która jest cytowana do dzisiaj.

Strzałkowski, równolegle z astronomią, zajmował się także badaniami w dziedzinie fizyki. Na przykład wznowił od zera pomiary promieniowania kosmicznego, prowadzone pod ziemią w kopalni soli w Wieliczce (wspólnie z Janem Wesołowskim i Jerzym Janikiem), co było kontynuacją prac rozpoczętych przed wojną przez Mieczysława Jeżewskiego. Pod koniec lat czterdziestych został zatrudniony w Zakładzie Fizyki Jądra Atomowego i szybko stał się głównym współpracownikiem prof. Henryka Niewodniczańskiego. Zajmował się budową cyklotronu oraz akceleratora elektrostatycznego w Instytucie Fizyki UJ.

Strzałkowskiemu dużo zawdzięcza Uniwersytet Śląski. Profesor wniósł spory wkład w stworzenie fizyki uniwersyteckiej na Śląsku. W 1963 roku był organizatorem Studium Fizyki w Katowicach, które potem stało się częścią filii uniwersytetu Jagiellońskiego w Katowicach, ostatecznie przekształconej w Uniwersytet Śląski.

Dorobek naukowy prof. Strzałkowskiego obejmuje ponad 160 prac naukowych. Wiele z nich było licznie cytowanych. Podkreśla się jego wkład w rozwój polskich badań jądrowych.

Był także autorem trzech książek popularnonaukowych i dwóch podręczników akademickich (m.in.: „Wstęp do fizyki jądra atomowego”) oraz nauczycielem i wychowawcą kilku pokoleń fizyków.

Adam Strzałkowski był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ), dyrektorem Instytutu Fizyki UJ, wicedyrektorem Instytutu Fizyki Jądrowej, prorektorem UJ. Był także członkiem Polskiej Akademii Nauk, Polskiej Akademii Umiejętności, Polskiego Towarzystwa Fizycznego, Europejskiego Towarzystwa Fizycznego oraz komitetu „Physics Letters”.

Wśród otrzymanych przez niego odznaczeń, nagród i wyróżnień są: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Zasługi I Klasy Orderu Zasługi RFN, doktor honoris causa Uniwersytetu Śląskiego, profesor honorowy Uniwersytetu Jagiellońskiego, odznaka Zasłużony dla Województwa Katowickiego i Medal Uniwersytetu Śląskiego.

Pogrzeb odbył się 31 lipca 2020 roku na Cmentarzu Bronowickim w Krakowie.

Wspomnienia

Oto odcinek wspomnień o prof. Strzałkowskim, opublikowany przez Uniwersytet Jagielloński w 2015 roku w ramach cyklu „Pamięć Uniwersytetu”. Odcinek nosi tytuł „Wygrany los na loterii, rzecz o profesorze Adamie Strzałkowskim”.