W nocy 12 lutego 2025 r. w Obserwatorium Astronomicznym Wydziału Fizyki Uniwersytetu w Białymstoku po raz pierwszy zaobserwowano z pozytywnym rezultatem zjawisko zakrycia gwiazdy przez planetoidę. Obserwację wykonali Ernest Głowacki, pracownik Wydziału Fizyki UwB, oraz Maciej Jarmoc - członek PTMA Białystok.
Geometria tego fenomenu jest niezwykle prosta: daleka gwiazda, planetoida oraz obserwator na Ziemi są ustawieni w danej chwili czasu w linii prostej - wtedy światło gwiazdy zostaje na moment przysłonięte przez poruszającą się w przestrzeni skałę. Rejestrując moment zakrycia i odkrycia z precyzją sięgającą setnych części sekundy można określić rozmiary, kształt i położenie planetoidy w przestrzeni.
W nocy 12 lutego 2025 r. tuż po godzinie 22:05 lokalnego czasu, planetoida (1112) Polonia zakryła słabą gwiazdę o numerze katalogowym UCAC4 558-042623. Możemy tu więc mówić o niesamowitym zbiegu okoliczności - w tym pierwszym pozytywnym zakryciu brała udział "polska" planetoida.
Ernest Głowacki i Maciej Jarmoc przeprowadzają obserwację zakrycia planetoidalnego
(1112) Polonia to obiekt z pasa głównego planetoid okrążająca Słońce w ciągu 5 lat i 93 dni w średniej odległości 3,02 jednostki astronomicznej. Została odkryta 15 sierpnia 1928 roku w Obserwatorium Simejiz na górze Koszka na Półwyspie Krymskim przez Piełagieję Szajn i jest to pierwsza w historii planetoida odkryta przez kobietę. Jej nazwa pochodzi od łacińskiej nazwy Polski, a zaproponował ją astronom polskiego pochodzenia, Leopold Matkiewicz, który obliczył jej orbitę.
Zarówno planetoida jak i zakrywana gwiazda w chwili zjawiska miały bardzo małą jasność rzędu 14 magnitudo. Planetoida przysłoniła sobą światło gwiazdy na około 3,3 sekundy, powodując spadek jej jasności o ok. 1 magnitudo. Szczegóły efemerydy zjawiska można znaleźć na stronie serwisu Occult Watcher Cloud.
Krzywa blasku z widocznym spadkiem jasności gwiazdy. Źródło: Obserwatorium Astronomiczne Wydziału Fizyki UwB
Najbardziej wartościową obserwacją zakrycia planetoidalnego jest obserwacja grupowa - w takim przypadku obserwatorzy ustawiają się w różnych miejscach na pasie widoczności zjawiska. Każdy obserwator rejestruje inny moment zakrycia i odkrycia. Na podstawie zanotowanych przez nich czasów można się wtedy pokusić o dokładne wyznaczenie kształtu planetoidy w danej fazie. Niestety planetoida ta nie ma dobrze zbadanej powierzchni - nie istnieje jej model 3D.
rys. Rozmieszczenie obserwatorów wzdłuż pasa widoczności zjawiska w Europie. Źródło: Obserwatorium Astronomiczne Wydziału Fizyki UwB
Tej nocy pogoda okazała się łaskawa tylko dla Obserwatorium Astronomicznego UwB. W okolicach Poznania pochmurne niebo zanotowała dr hab. Anna Marciniak, prof. UAM w Poznaniu, pracownik Instytutu-Obserwatorium Astronomicznego UAM, która na co dzień zajmuje się modelowaniem parametrów fizycznych planetoid metodą inwersji krzywych zmian jasności. Trzech obserwatorów w Niemczech także miało pochmurne niebo w momencie zjawiska.
Po wstępnym opracowaniu wyniku obserwacji trafia ona do europejskiej bazy danych SODIS (Stellar Occultation Data Input System). Następnie zostaje poddana wielostopniowemu sprawdzeniu i redukcji przez koordynatorów lokalnych, a następnie globalnych. Ostatecznie wyniki obserwacji zakryć gwiazd przez planetoidy umieszcza się w bazie danych VizieR.
Moment zakrycia i odkrycia (niebieski) zrzutowany na teoretyczną, kulistą powierzchnię planetoidy. Orbita planetoidy zaznaczona kropkami w kolorze różowym. Źródło: Obserwatorium Astronomiczne Wydziału Fizyki UwB
O zakryciach gwiazd opowiadał w Astronarium (odc. 188) Wojciech Burzyński, pracownik Wydziału Fizyki, którego pasją jest obserwacja zakryć. Kordynuje on także obserwacje takich zjawisk na terenie Polski w ramach Sekcji Obserwacji Pozycji i Zakryć PTMA. W tym miejscu warto wspomnieć, że polscy obserwatorzy zjawisk zakryciowych należą do jednych z najbardziej aktywnych w Europie - pod względem ilości wykonanych obserwacji plasują się na podium!
Więcej:
- Artykuł źródłowy Obserwacje zjawisk zakryciowych
- Film pokazujący przygotowania do obserwacji. Autor: Maciej Jarmoc, PTMA Białystok
- Zakrycia gwiazd (odc. 188) w Astronarium
Opracowanie: Magda Maszewska. Źródło: Obserwatorium Astronomiczne Wydziału Fizyki UwB
Na ilustracji: Zakrycie gwiazdy UCAC4 558-042623 przez planetoidę (1112) Polonia. Źródło: Obserwatorium Astronomiczne Wydziału Fizyki UwB
