Początek jesieni i wrześniowy Księżyc Żniwiarzy

Wrześniowa pełnia już za nami, wciąż jednak warto spoglądać na jasny Księżyc Żniwiarzy, pamiętając jednocześnie, że właśnie dziś rozpoczyna się… astronomiczna jesień.

Księżyc był wczoraj w pełni. Za 2 dni zbliży się na niewielką odległość do Urana. Przypomnijmy – Księżyc obserwowany w pełni znajduje się po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce. Orbita Księżyca jest nachylona o około 5 stopni do płaszczyzny orbity Ziemi, więc choć Księżyc faktycznie jest wówczas „za” Ziemią, nie znajduje się w samym stożku cienia Ziemi za każdym razem, gdy okrąża naszą planetę. Co pewien czas przechodzi jednak przez ten cień Ziemi, a wówczas widzimy jego zaćmienie. Następne takie zaćmienie nastąpi 19 listopada. W Polsce zachodniej i środkowej będzie widoczne, ale niestety tylko jako zaćmienie półcieniowe przy zachodzie Księżyca.

Nazwa pełni księżyca, która jest najbliższa jesiennej równonocy, czyli tak zwany Księżyc Żniwiarzy, odzwierciedla ludową prawdę, zgodnie, z którą wrzesień był porą okresu żniw na półkuli północnej. Rdzenni mieszkańcy Ameryki Północnej również mieli wiele różnych skojarzeń z wrześniową pełnią. Na przykład plemię Ojibwe nazwało wrześniową pełnię Księżycem Opadających Liści – z dość oczywistych względów. Czirokezi nazywali ją z kolei Księżycem Orzechów, ponieważ wiele drzew zaczyna je wówczas rodzić.

Nieco inna sytuacja jest na półkuli południowej. Wrzesień przypada tam wiosną, gdy dni stają się cieplejsze. Nic dziwnego, że Maorysi z Nowej Zelandii opisują tam miesiące od sierpnia do września znane jako Mahuru w sposób następujący: Ziemia nabrała teraz ciepła, podobnie jak roślinność i drzewa (źródło: Encyklopedii Nowej Zelandii). W Chinach natomiast wrześniowa pełnia Księżyca oznacza przede wszystkim Święto Środka Jesieni, trzydniowe święto państwowe (19–21 września), podczas którego tradycyjnie zbierają się rodziny, a jednocześnie festiwal żniw – coś na kształt naszych Dożynek.

Czasem można spotkać się z opinią, że Księżyc Żniwiarzy pozostaje na nocnym niebie dłużej niż jakikolwiek inny Księżyc w pełni widoczny w ciągu roku, ale tak nie jest. Tym, co odróżnia tę pełnię od innych, jest raczej to, że rolnicy w tych najbardziej czasochłonnych dniach sezonu żniwnego mogą pracować do późna w nocy właśnie dzięki światłu Księżyca. Przez kilka dni przed tą pełnią i po niej Księżyc wisi po prostu na niebie niczym wielka, świecąca latarnia. Stąd też Księżyc Żniwiarzy wziął nazwę – w czasach przed wynalezieniem elektryczności rolnicy polegali na jasnym świetle księżyca, aby wydłużyć sobie dzień pracy na długo po zachodzie Słońca. Tylko w ten sposób mogli zebrać dojrzewające plony na czas. Księżyc w pełni najbliższy równonocy jesiennej był więc zawsze mile widziany. Inna popularna nazwa tej pełni to Pełnia Zbiorów, Księżyc Żniw lub Pełnia Księżyca Plonów. Wrześniowy Księżyc bywa też nazywany Kukurydzianym lub Jęczmiennym. Z kolei następna, październikowa pełnia (20 X) nazywana jest często Księżycem Myśliwych i tradycyjnie przypada na najlepszy miesiąc na polowania na utuczone po lecie dzikie zwierzęta. Inne nazwy to na przykład Księżyc Więdnących Traw.

24 września Księżyc po pełni zbliża się do Urana, który dla większości z nas nie jest widoczny gołym okiem. Przy pomocy dobrej lornetki lub małego teleskopu można jednak dostrzec tę planetę, a w tym przypadku do jej odnalezienia można użyć właśnie Księżyca jako drogowskazu. Znajdzie się on w odległości nieco ponad 1 stopień, czyli około dwóch i pół średnicy księżyca, na prawo od Urana.

Natomiast już dziś o godzinie 21:21 Słońce znajdzie się na równiku niebieskim w punkcie Wagi, po czym przejdzie z półkuli północnej nieba na południową. Rozpoczyna się więc astronomiczna jesień – to już ostateczny koniec lata w tym roku, choć z pogodą może być jeszcze różnie. Dzień i noc trwają dziś niemal tyle samo czasu, po czym czeka nas okres ubywania dnia, trwający aż do grudniowego przesilenia zimowego (21 grudnia).

Równonoc Jesienna: Słońce przecina równik niebieski. Źródło: Stellarium.