Przejdź do treści

Poczdam: pół wieku badań Słońca dostępnych w formie cyfrowej

klisze-słońce

Zdigitalizowane klisze fotograficzne zostały niedawno udostępnione online w ramach większego projektu cyfrowego APPLAUSE. Są wśród nich m. in. zdjęcia Słońca wykonane w latach 1943–1991 w Obserwatorium Słonecznym Einstein Tower ("Wieża Einsteina") w Poczdamie.

W momencie ukończenia budowy w 1924 roku Wieża Einsteina w Poczdamie była najnowocześniejszym teleskopem słonecznym w całej Europie. W latach 1943-1991 uchwycono tu obrazy tarczy słonecznej na ponad 3500 szklanych płytach (kliszach) fotograficznych, które Instytut Astrofizyki im. Leibniza w Poczdamie (AIP) udostępnia od niedawna publicznie w postaci zdigitalizowanej i cyfrowo przetworzonej.

Podczas stażu w Instytucie Astrofizyki Leibniza w Poczdamie (AIP) uczniowie z Poczdamu i Berlina starannie zeskanowali wszystkie te klisze. Następnie fizycy słoneczni z AIP skalibrowali te obrazy i wyposażyli je w stosowne, dodatkowe metadane, takie jak informacje o czasie obserwacji, panujących wówczas warunkach obserwacyjnych i czasie ekspozycji. Poprawili także efekty atmosferyczne i kontrast. Tak pozyskane zdjęcia Słońca o ulepszonej jakości są teraz za darmo dostępne dla społeczności naukowej w formie publicznej bazy danych.

W fizyce Słońca takie dane historyczne są bardzo potrzebne do wypełnienia luk w szeregach obserwacji czasowych obejmujących dziesięciolecia lub nawet stulecia, a tym samym do lepszego zrozumienia zmian w aktywności Słońca podczas jego 11-letniej aktywności, przejawiającej się między innymi w ilości plam słonecznych emisji koronalnych wyrzutów masy. Obrazowanie całego dysku słonecznego w Wieży Einsteina rozpoczęło się w 1943 roku i stanowiło uzupełnienie rysunków powierzchni Słońca, jakie wykonywano tam do tej pory. Celem było uzyskanie precyzyjnej fotometrii plam słonecznych w celu śledzenia cyklu aktywności Słońca.

Od połowy lat pięćdziesiątych XX wieku spektrograf ten był również używany do określania natężenia pola magnetycznego plam słonecznych w celu zbadania szczegółów ich złożoności. Pola magnetyczne koncentrują się właśnie w plamach słonecznych i podlegają silnym i często szybkim zmianom. Obrazy całej widzialnej powierzchni Słońca pozwalają więc na przypisanie szczegółowo badanych pól magnetycznych do procesów zachodzących również poza samym obszarem pomiarowym.

Większość z 3500 zdjęć wykonano od roku 1943 do późnych lat 60-tych - około 128 zdjęć rocznie. Po 1970 roku miały miejsce tylko sporadyczne obserwacje Słońca i pozyskiwano już wówczas średnio tylko 22 obrazy rocznie. Zróżnicowanie kadencji obserwacji na przestrzeni prawie 50 lat wynika łącznie z różnych przyczyn: pod koniec II wojny światowej zniszczenia fizyczne przerwały obserwacje, a brak dostępnych, nowych klisz fotograficznych utrudniał też robienie zdjęć w kolejnych latach. W tych czasach głównym przedmiotem badań słonecznych były plamy, przez co po prostu nie robiono zdjęć, gdy nie było widać aktywnych plam słonecznych. Zmiana priorytetu celów naukowych spowodowała, także spadek liczby rejestrowanych zdjęć. Wreszcie - pogoda i złe warunki obserwacyjne były współodpowiedzialne za przerwy w tej długiej serii obserwacji.

Podstawowym celem projektu APPLAUSE jest zachowanie dziedzictwa naukowego i uczynienie go użytecznym również we współczesnych oraz przyszłych zastosowaniach naukowych. Udostępnione obecnie, zdigitalizowane klisze słoneczne można połączyć z innymi zapisami obserwacji Słońca, w tym z rysunkami plam słonecznych, i wspólnie z takimi danymi stworzyć cyfrowe archiwum aktywności słonecznej z ostatnich 400 lat. Nowoczesna technologia komputerowa i zaawansowane oprogramowanie do przetwarzania obrazów ułatwiały tworzenie takich światowych archiwów przez ostatnie dziesięć lat.

Warto dodać, że zdigitalizowane bazy klisz astronomicznych posiadamy także w Polsce.

 

Wieża Einsteina

Na zdjęciu: Wieża Einsteina krótko po drugiej wojnie światowej i dziś.
Źródło: AIP

Oryginalna szklana klisza fotograficzna z Wieży Einsteina

Oryginalna szklana klisza fotograficzna z Wieży Einsteina ze zdjęciem Słońca wykonanym 20 listopada 1967 roku.
Źródło: AIP/APPLAUSE

 

Czytaj więcej:


Źródło: www.aip.de

Opracowanie: Elżbieta Kuligowska

Na zdjęciu: Negatyw zdjęcia całego dysku słonecznego przedstawiającego grupy plam słonecznych. Zdjęcie wykonano 3 lutego 1949 roku w Obserwatorium Słonecznym Einsteina Tower.

Źródło: AIP/APPLAUSE

Reklama