W czasach Kopernika przyjmowano pogląd, że różne ciała na Ziemi złożone są z czterech „żywiołów”. Niemniej w rękopisie jego wielkiego dzieła znajduje się pominięty w późniejszych wydaniach fragment o atomach, o których istnieniu astronom był przekonany.
Z kilku zdań zakończenia ważnego rozdziału VI Ogrom nieba w stosunku do wielkości Ziemi w manuskrypcie De revolutionibus możemy się przekonać, że Kopernik traktuje atomy jako materialną rzeczywistość; nie metaforę czy stylistyczny ozdobnik. Nie wiąże atomizmu z żadnymi poglądami filozoficznymi. Pisze tak, jakby pojęcie atomu było już powszechnie przyjęte.
W tekście rozdziału VI Kopernik przedstawia argumenty za bardzo wielką odległością do gwiazd. W pominiętym fragmencie Kopernik daje dodatkowy argument (z analogii): tak jak istnieją niezmiernie małe atomy, również odległość do gwiazd może być niezmiernie wielka.
Andrzej Zięba jest emerytowanym profesorem w Wydziale Fizyki i Informatyki Stosowanej AGH. Przez lata zajmował się fizyką magnetyzmu ciała stałego i przemian fazowych. Od dwóch dekad zajmuje się zagadnieniami metrologii, niepewności pomiaru i statystycznej analizy danych. Pracował w Polskim Towarzystwie Fizycznym.
Artykułem tym chcę zachęcić do czytania oryginalnych prac Kopernika. Samodzielną wartość ma obcowanie z jedną z najważniejszych prac naukowych wszech czasów, a nie tylko z jej omówieniami. Najbardziej wartościowe jest czytanie aktywne, gdy czytelnik próbuje sobie odpowiedzieć na różne pytania, np. jakie są argumenty Kopernika na kulistość Ziemi, które jego poglądy są błędne (w świetle aktualnej wiedzy) czy też jak się mają podane przezeń dane liczbowe (np. okresy obiegu planet) do wartości znanych obecnie.
Tłumaczenia i analizę fragmentu z rękopisu dzieła Kopernika oraz o okolicznościach jego pominięcia przeczytaj w najnowszym numerze 4/2024 "Uranii - Postępów Astronomii".
Zamów numer w internetowym sklepie Uranii albo w salonie lub sieci Empik.
Zamów roczną lub dwuletnią prenumeratę "Uranii - Postępów Astronomii" i nie przegap żadnego numeru!
Więcej:
- De Revolutionibus (odc. 163) w Astronarium
- Archiwalne numery Uranii dostępne bezpłatnie w Cyfrowym Archiwum Uranii
Opracowanie: Magda Maszewska
Ilustracja: Pominięty fragment w rękopisie De revolutionibus. Reprodukcja z "Rękopis dzieła Mikołaja Kopernika „O obrotach”. Facsimile (Dzieła wszystkie, t. I)", pod red. P. Czartoryskiego, Warszawa–Kraków 1972
