Europejskie Towarzystwo Astronomiczne (EAS) nagrodziło polską astronom profesor Bożenę Czerny. Nagrodę im. Lodewijka Woltjera (Lodewijk Woltjer Lecture) przyznano za wkład w zrozumienie fizyki dysków akrecyjnych i obszarów powstawania szerokich linii emisyjnych w aktywnych jądrach galaktyk oraz badania nad ograniczeniami własności modelu kosmologicznego i ciemną energią.
Prof. Bożena Czerny współpracowała przez wiele lat z redakcją "Uranii - Postępów Astronomii" (była w kolegium redakcyjnym "Postępów Astronomii" w latach 1989-1992), jest także członkiem naszego wydawcy: Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, a w latach 2011-2013 była jego prezesem.
Europejskie Towarzystwo Astronomiczne (EAS) zrzesza astronomów z całej Europy. Nagrodę im. Lodewijka Woltjera przyznaje od 2010 roku za wyróżniające się badania kosmosu. Prof. Bożena Czerny jest pierwszą Polką, która uzyskała to wyróżnienie od EAS. Łącznie nagrody od EAS ma już zatem dwoje polskich astronomów, bowiem w 2018 roku inną nagrodę otrzymał prof. Andrzej Udalski z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego, za jeden z najbardziej udanych i najdłużej działających przeglądów fotometrycznej zmienności nieba, których dokonał dzięki wypracowanym przyrządom badawczym.
Badania prowadzone przez prof. Czerny pozwalają lepiej zrozumieć naturę kwazarów - niezwykle jasnych centralnych części niektórych galaktyk, szczególnie tych położonych bardzo daleko od nas. Kwazary są jednym z rodzajów galaktyk aktywnych, ale ich nazwa nawiązuje do określenia „quasi-stellar radio source”, czyli „obiekt gwiazdopodobny emitujący fale radiowe” powstałego w czasach, gdy odkryto je na falach radiowych w latach 50. Bowiem w zakresie optycznym obiekty te są słabymi punktami świetlnymi, niczym gwiazdy.
Mechanizm świecenia kwazarów ma związek z akrecją (opadaniem) materii na supermasywną czarną dziurę. Są obszarowo niewielkie, ale ich jasność może nawet tysiąc razy przekraczać jasność galaktyki macierzystej. Dlatego możemy wykrywać kwazary znajdujące się miliardy lat świetlnych od nas.
Profesor Czerny analizowała możliwości wykorzystania naszej wiedzy o własnościach kwazarów do mierzenia odległości w kosmosie. Dzięki temu można spróbować lepiej poznać naturę ciemnej energii, która przypuszczalnie ma wpływ na rosnące tempo rozszerzenia się Wszechświata. Polska astronom zajmuje się również tym zagadnieniem.
We wcześniejszych badaniach prof. Czerny analizowała także przepływ materii z wewnętrznych części dysku akrecyjnego w stronę horyzontu zdarzeń czarnych dziur. Na przykład wniosła wkład w sformułowanie teorii dotyczącej jasnych dysków (ang. „slim disk theory”). Jest też pionierką badań zmienności promieniowania rentgenowskiego jąder galaktyk i podziału dysków akrecyjnych. Na przykład badała emisję aktywnych jąder galaktyk z dysków akrecyjnych oraz niestabilności w dyskach akrecyjnych. W 2011 roku zaproponowała nowy model dotyczący obszarów powstawania szerokich linii emisyjnych w aktywnych jądrach galaktyk, nazwany modelem FRADO (Failed Radiatively Accelerated Dusty Outflow). Pracująca w Centrum Fizyki Teoretycznej PAN badaczka zajmuje się też modelowaniem procesów fizycznych zachodzących w pobliżu czarnych dziur w centrach aktywnych galaktyk oraz układów podwójnych gwiazd.
Cieszę się, że jako Polka mogę mieć tak duży wkład w rozwój fizyki i astronomii. Każda publikacja, nowe odkrycie i zdobywane nagrody motywują do dalszego działania. Wierzę w to, że swoją aktywnością otwieram furtkę do lepszego zrozumienia Wszechświata - powiedziała prof. Bożena Czerny.
Ta nagroda to kolejne osiągnięcie pracowników naszego instytutu. Od lat punktem odniesienia dla pracy naukowej naszego zespołu naukowego są międzynarodowe standardy. Odzwierciedleniem tego jest także jego skład. Z 41 pracowników naukowych 18 pochodzi z zagranicy, z pięciu kontynentów - wskazał prof. Krzysztof Pawłowski, dyrektor ds. naukowych w Centrum Fizyki Teoretycznej PAN.
Bożena Czerny urodziła się w 1952 roku. W 1974 roku ukończyła fizykę teoretyczną na Uniwersytecie Warszawskim 1974 roku, a w 1978 roku została zatrudniona w Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika PAN w Warszawie, gdzie pracowała aż do 2017 roku. Doktorat uzyskała w 1984 roku, a tytuł profesora w 1996 roku. Od 2015 roku pracuje w Centrum Fizyki Teoretycznej PAN.
Aktualnie prof. Bożena Czerny kieruje grantem z programu Maestro przyznanym przez Narodowe Centrum Nauki oraz jest w gronie liderów prestiżowego europejskiego grantu Synergy od Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych, koordynowanego przez Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN. W badaniach tych analizuje różne metody pomiarów odległości w kosmosie, aby uzyskać jak największą dokładność w poznaniu skali odległości we Wszechświecie.
Polska astronom uczestniczyła w pracach Międzynarodowej Unii Fizyki Czystej, zasiadała w Radzie Narodowego Centrum Nauki. W latach 2011-2013 była prezesem Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. Była też w składzie redakcji "Uranii - Postępów Astronomii" (m.in. w składzie kolegium redakcyjnego "Postępów Astronomii" w latach 1989-1992). W latach od 2012 do 2020 była redaktor naukową American Astronomical Society Journals. W 2019 roku otrzymała też wyróżnienie od Czeskiej Akademia Nauk - honorowy medalem Ernsta Macha za dorobek naukowy.
Więcej informacji:
- Nagroda Lodewijk Woltjer Lecture dla prof. Bożeny Czerny z CFT!
- The 2022 Lodewijk Woltjer Lecture is awarded to Prof. Bożena Czerny (Center for Theoretical Physics, Polish Academy of Sciences, Poland)
- Odcinek Astronarium pt. "Stała Hubble'a", w którym występuje prof. Bożena Czerny
- Odcinek Astronarium pt. "Aktywne jądra galaktyk" z Bożeną Czerny
Źródło: EAS / CFT PAN
Opracowanie: Krzysztof Czart
Na zdjęciu:
Prof. Bożena Czerny. Źródło: EAS.
