Pierwszy europejski satelita służący do obserwacji Ziemi został umieszczony na orbicie już 40 lat temu - jego wystrzelenie miało miejsce 23 listopada 1977 roku. Co było jego największą zasługą? Przede wszystkim umożliwienie stworzenia podstaw europejskiej i światowej współpracy w zakresie meteorologii.
Pogoda - szczególnie ekstremalna pogoda - wpływa na całe nasze życie. Możliwość obejrzenia całego dysku Ziemi z orbity umożliwiła dużo lepsze niż kiedykolwiek wcześniej prognozowanie i obserwowanie rozwijających się zmian pogodowych, w tym obliczanie prędkości i kierunku wiatru w oparciu o ruchy chmur. Przykładowo, okazało się, że wielkie huragany atlantyckie pojawiają się na obrazach z satelity Meteosat na długo przed ich interakcją z lądem, a zdjęcia widoczne z kosmosu pomagają śledzić ich "dalsze ruchy".
Dawniej, gdy nie mieliśmy jeszcze dostępu do takich danych satelitarnych, prognostycy pogodowi polegali głównie na obserwacjach wykonywanych z lądu, statków i boi, a także informacjach dostarczanych im przez radiosondy, latawce, balony i samoloty. Satelity dostarczyły im jednak szeroką gamę nowych informacji, które w połączeniu z modelowaniem komputerowym pomogły uczynić prognozy dużo bardziej wiarygodnymi, a także konstruować je na dłuższe okresy czasu.
Pierwszy satelita z serii Meteosat był ważnym kamieniem milowym dla kosmicznej współpracy z udziałem krajów Europy. Początkowo stanowił projekt naukowców z Francji, ale pomysł ten szybko podchwyciła w latach siedemdziesiątych europejska agencja ESRO (European Space Research Organisation, prekursor współczesnej ESA). Jej zarząd opracowywał w tym czasie koncepcję najbardziej wydajnych satelitów meteorologicznych, ostatecznie decydując się właśnie na satelity geostacjonarne. Po paru latach negocjacji uznano projekt Meteosat za wspólny i europejski - choć wywodzący się właśnie z Francji.
Ten pierwszy satelita, Meteosat-1, został wystrzelony w kosmos 23 listopada 1977 roku z kosmodromu na przylądku Cape Canaveral na Florydzie. Swą właściwą orbitę operacyjną osiągnął 7 grudnia tego samego roku. Dwa dni później przesłał na Ziemię pierwsze zdjęcie satelitarne naszego globu. Ukazywało ono planetę widzianą w zakresie promieniowania tzw. pary wodnej (kanał water vapour, WV), którą meteorolodzy wykorzystują także dziś do śledzenia globalnych ruchów i zmian w ilości wilgoci w powietrzu.
Meteosat-1 obserwował Ziemię ze stałej pozycji ponad południkiem Greenwich i mógł skanować (obrazować) pełen dysk Ziemi co 30 minut. Dane te były przesyłane użytkownikom na Ziemi niemal w czasie rzeczywistym. Satelita pracował nieco ponad dwa lata i szybko doczekał się swego następcy.
Od czasu wprowadzenia pierwszego Meteosata na orbitę minęło 40 lat. Uzyskane w tym czasie (z tego oraz z innych, podobnych satelitów) zdjęcia i pozostałe dane meteorologiczne znacznie poprawiły prognozowanie pogody. Dane te od około 35 lat są także zbierane i archiwizowane online. Stanowią dziś ważne informacje archiwalne, które wykorzystuje się m. in. w naukach o klimacie. Te wczesne satelity meteorologiczne nie były wprawdzie zaprojektowane z myślą o takich badaniach, jednak dostarczane przez nie niejako przy okazji obrazy dotyczące zmian klimatu (np. temperatury), zmian pokrycia terenu czy zasięgu lodu polarnego stały się z czasem bardzo użyteczne w badaniach i modelowaniu globalnego klimatu naszej planety.
Co ciekawe, między wysłaniem na orbitę Meteosata-1 a oficjalnym założeniem Eumetsat - europejskiej organizacji stworzonej w celu wykorzystywania danych satelitarnych do badań pogody i klimatu - minęła niemal dekada. Dziś jednak Eumetsat jest światowym, liczącym się liderem w dziedzinie meteorologii satelitarnej, który kontynuuje opracowywanie nowych programów satelitarnych we współpracy z ESA i z udziałem aż 30 państw członkowskich, w tym Polski.
Do lipca 2012 roku wystrzelonych zostało 10 satelitów Meteosat. Satelity o numerach 1-7 były tak zwanymi satelitami Meteosat pierwszej generacji, kolejne, o numerach 8-10, to satelity Meteosat drugiej generacji, czyli MSG (Meteosat Second Generation). Satelity Meteosat-9 i 10 zostały umieszczone nad Afryką Środkową, natomiast Meteosat-8 stanowi rezerwę dla Meteosata-10 i znajduje się ponad Oceanem Indyjskim. Meteosat-9 wykonuje zdjęcia w trybie „rapid scan” (zdjęcia tylko dla obszaru Europy z częstotliwością 5 minut), natomiast Meteosat-10 operacyjnie wykonuje zdjęcia całej widocznej półkuli Ziemi z częstotliwością 15 minut. Dane pozyskiwane z tych dwóch satelitów geostacjonarnych są obecnie podstawą satelitarnego prognozowania pogody w Polsce.
Na rok 2021 planuje się umieszczanie na orbicie geostacjonarnej satelitów Meteosat trzeciej generacji.
Zdjęcie: Stacja kontroli lotu satelitów MSG w niemieckim Darmstadt. Źródło: EUMETSAT
Zdjęcie: Start rakiety z satelitą na pokładzie (1977 rok, Cape Canaveral)
Czytaj więcej:
Źródło: ESA
Zdjęcie: pierwszy obraz Ziemi z satelity Meteosat-1. Źródło: ESA