Czerwiec to czas najkrótszych nocy oraz pięknych świtów i zmierzchów, dogodnych dla obserwacji nieba i ostatnich wiosennych spacerów. Mamy zatem krótkie ciepłe noce, które co prawda nie sprzyjają obserwacjom astronomicznym, ale są cenne dla miłośników nieba.
Tegoroczne astronomiczne lato rozpocznie się nocną porą, w sobotę 20 czerwca o godz. 23:44, gdy Słońce w swej rocznej wędrówce po ekliptyce oddali się najbardziej na północ od równika niebieskiego, osiągając punkt przesilenia letniego, zwany też punktem Raka. W tym dniu w Krakowie Słońce – w chwili przejścia przez południk – góruje nad horyzontem na wysokości prawie 63 i pół stopnia. Wzejdzie tego dnia o godz. 4:30, a zajdzie o 20:53, zatem dzień będzie trwał 16 godzin i 23 minuty; będzie to najdłuższy dzień (i najkrótsza noc) tego roku, dzień ten będzie dłuższy od najkrótszego dnia w Krakowie aż o 8 godzin i 18 minut.
Słońce
Najwcześniej Słońce wzejdzie już 15 czerwca (godz. 4:30) i takich wczesnych wschodów Słońca będziemy doświadczać przez 8 kolejnych dni. Najpóźniej zajdzie 19 czerwca (godz. 20:53) i tak późnych zachodów Słońca będzie aż 12. Dni, w których Słońce będzie najdłużej nad horyzontem, doświadczymy przez cały tydzień od 17 do 24 czerwca. W tym też okresie – na św. Jana (24 VI), często padają obfite deszcze. Po tegorocznej suchej wiośnie być może także się pojawią. Na Dzień Dziecka Słońce wzejdzie o godz. 4:36, a zajdzie o 20:41, dzień ten będzie trwał 16 godzin i 5 minut, będzie jeszcze krótszy o 18 minut od najdłuższego dnia roku. Ostatniego czerwca Słońce wzejdzie 4:34 i schowa się pod horyzontem o godzinie 20:53. Ten dzień będzie już niezauważalnie krótszy od najdłuższego dnia roku – o 4 minuty.
Aktywność magnetyczna Słońca w czerwcu będzie na niskim poziomie, jedynie co nieco podwyższona w ostatniej dekadzie miesiąca. Pamiętajmy, że obserwacje plam na Słońcu prowadzimy wyłącznie przy zastosowaniu odpowiednich filtrów spektralnych, lub rzutowanego na ekran obrazu Słońca z lunety. Zainteresowanych takimi obserwacjami naszej gwiazdy zapraszamy (jeśli zniesione zostaną restrykcje związane z pandemią) na dziedziniec Szkoły Podstawowej, obok przebudowywanego Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego w Niepołomicach, gdzie w pogodne dni będą organizowane specjalne pokazy Słońca. Ponadto w niedzielę 21 czerwca wystąpi obrączkowe zaćmienie Słońca (początek o świcie w Afryce, potem kolejno w południowo-wschodniej Europie, Azji i w Mikronezji, u nas niewidoczne).
Księżyc
Księżyc powita lato w nowiu. Bardzo krótkie, ale bezksiężycowe noce będziemy mieli na przełomie 3. i 4. tygodnia czerwca, a kolejność faz Księżyca będzie następująca: pełnia – 5 czerwca o godz. 21:12, ostatnia kwadra – 13 czerwca o godz. 08:24, nów – 21 czerwca o 8:41 i pierwsza kwadra - 28 czerwca o 10:16. W perygeum (najbliżej Ziemi) będzie Księżyc dwukrotnie: 3 czerwca o godz. 6 i 30 czerwca o godz. 4, a w apogeum (najdalej od Ziemi) będzie 15 czerwca o godz. 3.
5 czerwca wystąpi półcieniowe zaćmienie Księżyca, z maksimum o godz. 20:58, widoczne również w północnej Polsce. Księżyc w tym miesiącu zakryje Wenus (19 czerwca o godz. 11), będzie to widoczne tylko w Polsce północno-wschodniej. Na południu kraju będziemy jednak mogli obserwować na niebie zbliżenie się do siebie tych obiektów, a także wcześniejsze zbliżenie Księżyca do Jowisza (8 czerwca) i dzień później do Saturna (9 czerwca), a także do Marsa (14 czerwca, po północy).
Widoczność planet
Merkurego znajdziemy do końca wiosny czerwcowej, nisko na wieczornym niebie, tuż po zachodzie Słońca. Najlepsze warunki do jego obserwacji przypadają na pierwszy tydzień miesiąca. Z nastaniem lata skryje się nam w promieniach słonecznych, by pojawić się na porannym niebie po 10 lipca.
Wenus pojawi się w drugim tygodniu miesiąca na niebie jako Gwiazda Poranna, ale bardzo nisko nad horyzontem, poprzedzając co nieco wschód Słońca. Z upływem dni będzie coraz wcześniej poprzedzać wschód naszej gwiazdy, aż do stycznia 2021 roku.
Mars dostępny będzie do obserwacji od północy, goszcząc w gwiazdozbiorze Ryb. Jowisz będzie widoczny w czerwcu na niebie już przed północą, w gwiazdozbiorze Strzelca. Wieczorem 8 czerwca Księżyc zbliży się do tej planety na odległość 2 stopni. Saturna przebywającego w gwiazdozbiorze Koziorożca możemy obserwować już przed północą. Nad ranem 9 czerwca Księżyc zbliży się do niego na odległość 3 stopni.
Uran gości w gwiazdozbiorze Barana, widoczny jest nisko nad wschodnim horyzontem, krótko aż do świtu. Neptuna przebywającego w Wodniku można obserwować również na wschodnim niebie, w drugiej połowie nocy. Do tej planety 13 czerwca tuż po północy Księżyc zbliży się na odległość 4 stopni. Aby jednak dostrzec te dwie ostatnie planety gołym okiem, trzeba mieć sokoli wzrok.
Inne zjawiska
W dniach 22–23 czerwca będzie możliwość zliczania meteorów z czerwcowego roju Bootydów (wylatujących z radiantu położonego w gwiazdozbiorze Wolarza). Maksimum ich aktywności przypada na 28 czerwca, a Księżyc w pierwszej kwadrze będzie wówczas skutecznie przeszkadzał w wieczornych obserwacjach.
Oby pogoda nam dopisywała. Zaś z drugiej strony, nasuwa się takie staropolskie przysłowie: W początku lata poranne grzmoty są zapowiedzią rychliwej słoty. Wobec takich prognoz, życzę Państwu, u progu zbliżających się wakacji i nadchodzącego sezonu urlopowego, samych słonecznych i ciepłych dni z jak najmniejszą ilością burz.
Adam Michalec
MOA W Niepołomicach, 3 maja 2020
Opracowanie: Elżbieta Kuligowska
Na zdjęciu: Niebo nad Krakowem, 25 maja 2020 r., po godzinie 21:00. Źródło: Stellarium.
