"Grudzień ziemię grudzi, a izdebki studzi". Zobaczymy, czy to przysłowie szybko się sprawdzi w tym pandemicznym roku, bowiem po dość kapryśnej jesiennej pogodzie rozpocznie się astronomiczna zima - już w poniedziałek 21 XII o godzinie 11:02. Wtedy Słońce przejdzie ze znaku Strzelca w znak Koziorożca. Zanim jednak ten fakt nastąpi, w pierwszych dwóch dekadach miesiąca długość dnia jeszcze się skraca, ale już od Bożego Narodzenia dnia będzie przybywało.
Do 17 grudnia w Małopolsce ubędzie dnia "tylko" o 18 minut; z 8 godz. 23 minut na początku miesiąca, do 8 godzin i 5 minut w dniu 17.XII. Potem - jak to się potocznie mówi - długość dnia przez 9 dni stoi w mierze (są tylko sekundowe zmiany długości dnia, praktycznie niezauważalne), a już na koniec miesiąca przybędzie dnia o 5 minut. W szczególności słuszne jest przysłowie Święta Łuca - dnia przyrzuca. Imieniny Łucji wypadają 13 grudnia i praktycznie tylko do tej daty ubywa dnia po południu, wtedy też przypada najwcześniejszy zachód w Małopolsce (godz. 15:38). Natomiast rano dnia ubywać będzie jeszcze aż do Nowego Roku, bo wtedy mamy najpóźniejszy wschód Słońca w Małopolsce (godz.7:38).
Słońce
Te nierównomierności (ubytek dnia rano, przyrost po południu) wynikają z faktu, że Ziemia obiega Słońce po orbicie eliptycznej, poruszając się z niejednostajną prędkością (nieco ponad 30 km/sek). Natomiast my, ze względów czysto praktycznych, posługujemy się czasem średnim słonecznym - upływającym równomiernie, a nie czasem słonecznym prawdziwym - upływającym nierównomiernie. W astronomii te dwa czasy można przeliczyć z jednego na drugi poprzez tzw. równanie czasu.
1 grudnia Słońce wschodzi w Krakowie o godz. 7:18, a zachodzi o 15:41. Natomiast w sylwestrowy dzień wschód Słońca nastąpi o godz. 7:38, a zachód o 15:48. Na pocieszenie trzeba jednak dodać, że rozpoczynająca się na naszej półkuli astronomiczna zima jest najkrótszą porą roku. Trwa 89 dni, nasze lato jest nieomal o 5 dni od niej dłuższe. Ta różnica długości pór roku powodowana jest wspomnianym powyżej kształtem okołosłonecznej orbity ziemskiej. Mimo wszystko zawsze nam się wydaje, że lato mija zbyt szybko... Poza tym w dniu 2 stycznia o godz. 15 Ziemia w swym ruchu rocznym po ekliptyce znajdzie się w peryhelium, czyli najbliżej Słońca, w odległości około 147 mln km od niego. Z kolei 14 XII wystąpi całkowite zaćmienie Słońca, widoczne między innymi na Wyspach Galapagos (u nas niewidoczne).
W tym miesiącu aktywność magnetyczna Słońca będzie na niskim poziomie, bowiem rzadko pojawią się nowe plamy na jego tarczy. Mowa tu o plamach należących już do 25 cyklu aktywności Słońca. Dysponując odpowiednimi przyrządami można będzie dostrzec w fotosferze Słońca nieliczną grupę plam, na dużych szerokościach heliograficznych. Szczegóły znajdziemy np. na stronie www.SpaceWeather.com.
Księżyc
Ciemne i długie, prawie bezksiężycowe noce dogodne do obserwacji astronomicznych będą dopiero w połowie miesiąca. Kolejność faz Księżyca będzie następująca: ostatnia kwadra - 8 XII o godz. 01:37, nów - 14 XII o godz. 17:17, pierwsza kwadra - 22 XII o godz. 00:41 i pełnia - 30 XII o godz. 04:28. W perygeum (najbliżej Ziemi) będzie Księżyc 12 XII o godz. 22, a w apogeum (najdalej od Ziemi) znajdzie się 24 XII około 18. Ponadto Księżyc 7 XII o godz. 23 zakryje Westę, a 12 XII o godz. 22 Wenus. Tylko to pierwsze zjawisko można będzie u nas obserwować nisko nad horyzontem, w godzinę po wschodzie Księżyca, który podążał będzie wówczas do ostatniej kwadry. W grudniu dojdzie również do wieczornych koniunkcji Księżyca z Jowiszem i Saturnem, 17 XII, oraz z Marsem - 23 XII.
Widoczność planet
Merkurego nie będzie można już obserwować w tym miesiącu, bo skryje się w promieniach Słońca. Po Nowym Roku pojawi się nam jednak na wieczornym niebie. Natomiast Wenus, jako Gwiazda Poranna, widoczna będzie na godzinę przed wschodem Słońca. Czerwonawego Marsa, po okresie jego największego zbliżenia się do Ziemi, dostrzeżemy w pierwszej połowie nocy na tle gwiazdozbioru Ryb. Gazowe olbrzymy Jowisz i Saturn będą widoczne na wieczornym niebie, coraz niżej nad zachodnim horyzontem. Obie planety, widoczne na tle gwiazdozbioru Koziorożca, systematycznie zbliżają się do siebie, a wieczorem w dniu 21 XII znajdą się w odległości zaledwie 0,1 stopnia na niebie. Urana można próbować obserwować już przed północą nad południowo-wschodnim horyzontem, w gwiazdozbiorze Barana, zaś Neptun goszczący w gwiazdozbiorze Wodnika dostępny jest do obserwacji w pierwszej połowie nocy.
Inne zjawiska
W tym miesiącu promieniują - z bardziej znanych - dwa roje meteorów: Geminidy i Ursydy. Te pierwsze mają radiant w gwiazdozbiorze Bliźniąt, a maksimum ich aktywności (60 do 90 "spadających gwiazd" na godzinę) przypada na 14 grudnia. W obserwacjach nie będzie nam przeszkadzał Księżyc w nowiu. Natomiast radiant Ursydów leży wysoko na niebie, w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy, a jego maksimum aktywności przypada na pierwszą noc tegorocznej zimy. Rój ten jest słabszy od poprzedniego (5-20 przelotów/godz.). Warunki do ich obserwacji wieczornych będą nieco gorsze, bowiem Księżyc będzie wtedy bliski pierwszej kwadry.
Ze zjawisk szczególnie polecanych do obejrzenia na niebie (oprócz planet i rojów meteorów) można wskazać, także pojawienie się w Wigilię tzw. pierwszej gwiazdki na wieczornym niebie. Największe szanse by nią być będzie miał na wschodnim niebie Syriusz, a na zachodnim - połączone "siły" Jowisza i Saturna. Będzie to znak, że czas już zasiąść do rodzinnego stołu i łamiąc się tradycyjnie opłatkiem złożyć sobie wzajemnie serdeczne i optymistyczne życzenia, aby w czasach pandemii doczekać w zdrowiu Nowego 2021 Roku. Pamiętajmy przy tym o staropolskim przysłowiu:
Mroźny grudzień , dużo śniegu, roczek żyzny niesie w biegu
Dysponując zaś wolną chwilą w ostatnią grudniową noc 2020 roku spójrzmy w niebo, bowiem w Małopolsce, w sylwestrową noc o północy góruje - czyli przechodzi przez południk miejscowy - najjaśniejsza gwiazda na niebie - Syriusz. Byle do upragnionej Wiosny - czego Państwu serdecznie życzę u progu nadchodzącego Nowego 2021 Roku.
Źródło: MOA Niepołomice, 10 października 2020 r.
Opracowanie: Adam Michalec, Elżbieta Kuligowska
Na zdjęciu: Syriusz - jedna z najjaśniejszych gwiazd naszego nieba. Źródło:
