Tego lata, zmęczeni covidowymi obostrzeniami, w okresie urlopów i zaczynających się tegorocznych wakacji, wreszcie będziemy mogli w pełni korzystać z dobrodziejstw słonecznego nieba. Rzeczywiście jest to okres długich dni, a krótkich nocy, które niezbyt sprzyjają obserwacjom astronomicznym. Tym nie mniej, wiele ciekawych zjawisk będziemy mogli zaobserwować na niebie w okresie lipcowych wakacji, o których szczegółowo przeczytamy poniżej. Postarajmy się w tym celu wykorzystać wolny czas, a być może pogoda dostosuje się do naszych oczekiwań. Zatem z głową - od czasu do czasu - podniesioną do góry, spójrzmy, co tam na naszej sferycznej scenie szykuje nam pogodne lipcowe niebo.
Na południowo-wschodnim niebie, gdy dobrze się ściemni, a w lipcu to dopiero około godz. 23, króluje tzw. Trójkąt Letni. Tworzą go trzy gwiazdy pierwszej wielkości: Deneb, Wega i Altair. Należą one w kolejności do gwiazdozbiorów: Łabędzia, Liry i Orła. W trójkącie tym, najwyżej nad horyzontem, mieści się prawie w całości Łabędź (jego jasne gwiazdy tworzą krzyż), na prawo, nieco poniżej Lira i u dołu Orzeł. Przez wszystkie te trzy gwiazdozbiory w ich tle przebiega Droga Mleczna, czyli nasza Galaktyka. Aby ją na niebie dostrzec, wystarczy tylko sprawne oko i poświęcenie paru chwil w bardzo późny pogodny wieczór, ale z dala od miejskich świateł. O północy 5/6 lipca Ziemia na orbicie okołosłonecznej znajdzie się najdalej od Słońca (w aphelium), w odległości ponad 152 mln km. Natomiast Słońce w swej „wędrówce” po ekliptyce podąża powoli ku równikowi niebieskiemu, przez co jego deklinacja będzie systematycznie maleć, a w związku z tym dni staną się nieznacznie, ale niestety coraz to krótsze.
Słońce
W Małopolsce, w dniu 1 lipca Słońce wschodzi o godz. 4:35, a zachodzi o godz. 20:52, czyli dzień będzie trwał 16 godzin i 17 minut. Będzie już krótszy od najdłuższego dnia w roku o 6 minut. Natomiast 31 lipca Słońce wschodzi o 5:08, a zachodzi o 20:24, czyli będzie nam świeciło przez 15 godzin i 16 minut, zatem przez ten miesiąc ubędzie 61 minut dnia. Tymczasem Słońce w swej „wędrówce” wśród znaków zodiaku przejdzie 22 lipca o godz.16:29 ze znaku Raka w znak Lwa. Jeśli zaś chodzi o aktywność magnetyczną Słońca, to utrzymuje się ona nadal na niskim poziomie. Nieco zwiększoną aktywność, w jego 25 cyklu aktywności, możemy obserwować pod koniec lipca, czego widomą oznaką będzie niewielki wzrost ilości plam i rozbłysków w fotosferze Słońca. Natomiast zawsze należy się liczyć z niespodziankami z jego strony, co być może zaowocuje możliwością zaobserwowania nawet w Małopolsce zorzy polarnej.
Księżyc
Księżyc natomiast rozpocznie i zakończy ten miesiąc wakacyjny w ostatniej kwadrze. Kolejność jego faz w lipcu będzie następująca: ostatnia kwadra 1 VII o godz. 23:11, nów 10 VII o godz. 03:17, pierwsza kwadra 17 VII o godz. 12:11, pełnia 24 VII o godz. 04:37 i ostatnia kwadra 31 VII o godz. 15:16. W apogeum (najdalej od Ziemi) znajdzie się Księżyc 05 VII o godz. 17. Natomiast w perygeum (najbliżej Ziemi) będzie 21 VII o godz. 12. Warto też pamiętać, że 20 lipca miną już 52 lata, od kiedy statek Apollo 11 wylądował na Księżycu, a dzień później stopy ludzi (Neila Armstronga i Buzza Aldrina) po raz pierwszy dotknęły powierzchni Srebrnego Globu. Wypada zatem spojrzeć bardziej sentymentalnie na naszego naturalnego satelitę, który będzie widoczny u nas w pierwszej połowie nocy, podążając do pełni. Księżyc jest aktualnie rezerwatem ścisłym, gdzie jak głosi legenda, wciąż na nowych śmiałków (dotychczas było ich tylko 12) czeka nasz Mistrz Twardowski. Ponadto, Księżyc zbliży się w lipcu na niewielką odległość kątową do planet: Urana, Merkurego, Marsa, Wenus, Saturna, Jowisza i Neptuna. U nas będą jednak widoczne tylko w dzień – z zastosowaniem lunety – zbliżenia Księżyca do Merkurego (8 VII o godz. 7), Wenus (12 VII o godz. 11) i Marsa (12 VII o godz. 12).
Planety
Merkurego będzie można obserwować na porannym niebie, nisko nad wschodnim horyzontem w pierwszej połowie lipca. Potem skryje się w promieniach Słońca, a pojawi się nam na wieczornym niebie w drugiej połowie sierpnia.
Wenus przez całe wakacje gra rolę Gwiazdy Wieczornej, zatem jawi się nam w lipcu przez ponad godzinę po zachodzie Słońca, nisko na wieczornym niebie. 21 lipca o godz. 21 zbliży się do Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy w Lwie, na odległość 1,2 stopnia.
Mars, przebywający w gwiazdozbiorze Lwa, będzie widoczny na wieczornym niebie. W dniu 29 lipca o godz.18 zbliży się do Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy w tym gwiazdozbiorze, na odległość 0,7 stopnia.
Natomiast w gwiazdozbiorze Wodnika możemy praktycznie przez całą drugą część nocy obserwować Jowisza wraz z gromadką galileuszowych księżyców.
Saturn przystrojony w pierścienie, które możemy podziwiać już przez niewielką lunetę, gości w gwiazdozbiorze Koziorożca. Wschodzi przed północą, a 2 sierpnia będzie w opozycji, możemy go zatem obserwować na nocnym niebie przez cały okres wakacji.
Natomiast Uran i Neptun widoczne będą w drugiej połowie nocy, odpowiednio w gwiazdozbiorach Barana i Wodnika. Końcówka wakacji będzie szczególnie dobrym okresem do obserwacji tych planet, w związku z ich przebywaniem bliżej opozycji: Neptun – 14 IX, a Uran – 5 XI. Aby te planety dostrzec, musimy się jednak posłużyć chociażby lornetką, a najlepiej stosując do obserwacji lunetę.
Inne zjawiska
W drugiej połowie lipca, z maksimum 28 VII, można obserwować powolne meteory z roju Akwarydów, związanych z kometą Halleya, których radiant leży w gwiazdozbiorze Wodnika. W obserwacjach wieczornych będzie nam przeszkadzał Księżyc przed ostatnią kwadrą. Jeśli nie planujemy urlopu w lipcu, to pamiętajmy o staropolskiej prognozie pogody: "W lipcu upały to i wrzesień doskonały!”
Źródło: Adam Michalec, MOA w Niepołomicach, 30 maja 2021
Opracowanie: Elżbieta Kuligowska
Na zdjęciu: Asteryzm Trójkąta Letniego na tle Drogi Mlecznej. Źródło: Bob King
