„Przyszła jesień, ręce w kieszeń” – przysłowie to prognozuje nam chłodną, lecz pogodną złotą polską jesień, której piękno wszyscy co rok podziwiamy. Cieszymy się z faktu, że Słońce nie próżnuje, choć – niestety – jego deklinacja z dnia na dzień maleje, w związku z czym dzień u nas, na półkuli północnej, stale się skraca – z czym musimy się pogodzić.
Długość dnia
W Małopolsce ubędzie w tym miesiącu aż 107 minut dnia: z 11 godzin i 37 minut na początku października do 9 godzin i 50 minut pod koniec miesiąca. Słońce w czwartek 1 października wschodzi o godz. 6.41, a zachodzi o 18.18; natomiast w ostatnim dniu miesiąca wzejdzie o 6.28 i schowa się za horyzontem już o godz. 16.18. Wprost nie do wiary, ale ten dzień wciąż będzie dłuższy od najkrótszego dnia roku o 105 minut! Ponadto 23 października o godz. 07.50 Słońce przejdzie ze znaku Wagi w znak Skorpiona (Niedźwiadka).
Uwaga! W nocy z 24 na 25 października (z soboty na niedzielę) śpimy rano o godzinę dłużej, przechodzimy bowiem na czas zimowy (środkowoeuropejski), czyli cofamy dotychczasowe wskazania zegarów o godzinę. Oficjalnie należałoby to uczynić o godz. 3 w nocy w niedzielę 25 października (dotyczy to w szczególności kolei i lotnictwa). Praktycznie zaś najlepiej cofnąć zegary o godzinę jeszcze przed ułożeniem się do snu.
Słońce
W tym miesiącu nadal spodziewamy się małej aktywności magnetycznej Słońca (plamy, rozbłyski, protuberancje) związanej z nielicznymi centrami aktywności w jego fotosferze. Nasza gwiazda jest już jednak krótko w minimum swej aktywności i może się wkrótce przebudzić, a do tego często szykuje różne niespodzianki, dlatego też warto i należy prowadzić bezpieczne obserwacje Słońca.
Księżyc
Ciemne, bezksiężycowe noce, dogodne do obserwacji astronomicznych, nadejdą w połowie miesiąca, bowiem kolejność faz Księżyca jest następująca: pełnia – 1 października o godz. 23.05, ostatnia kwadra – 10 października o godz. 02.40, nów – 16 października o godz. 21.31, pierwsza kwadra – 23 października o godz. 15.23 i znów pełnia 31 października o godz. 15.49. W apogeum (czyli najdalej od Ziemi) Księżyc znajdzie się 3 października o godz. 19 i 30 października o godz. 20, a w perygeum (najbliżej Ziemi) będzie 18 października o godz. 2.
Ponadto Księżyc, „spacerując” po październikowym niebie, przewędruje w pobliżu planet: Marsa (3 października o godz. 5 – zakrycie, u nas niewidoczne, i 29 października o godz. 17), Wenus (14 października o godz. 4), Merkurego (17 października o godz. 20), Jowisza (22 października o godz. 18) i Saturna (23 października o godz. 6). Księżyc zbliży się też do jasnych gwiazd: Aldebarana (6 października o godz. 21.30) i Regulusa (13 października około godz. 5). Będzie co obserwować! Na naszym jesiennym niebie wieczorem dostrzeżemy też kolejno różne gwiazdozbiory: Pegaza, Andromedę, Perseusza i Byka, a po północy pojawią się już na wschodzie Bliźnięta i „zimowy” Orion.
Widoczność planet
Merkurego można będzie szukać nisko na zachodnim niebie, do połowy miesiąca; potem skryje się on w promieniach Słońca. Na wschodnim niebie znajdziemy Wenus, która o dobre dwie godziny poprzedza wschód naszej gwiazdy. Marsa, goszczącego w gwiazdozbiorze Ryb, możemy obserwować przez całą noc, bowiem nocą z 13 na 14 października będzie on w opozycji do Słońca, a ponadto w odległości zaledwie 63 mln km od Ziemi. Jowisza można będzie jeszcze obserwować wieczorem, nisko na zachodnim niebie. Podobnie, ale nieco wyżej, dostrzeżemy Saturna. Obie planety, gazowe olbrzymy, przebywają w gwiazdozbiorze Strzelca. Uran gości w gwiazdozbiorze Byka, a dzięki temu, że 31 października będzie w opozycji do Słońca, możemy go obserwować przez całą noc. Natomiast Neptun jest już po opozycji (11 września) i przebywa w gwiazdozbiorze Wodnika – można go ogląda przez teleskop od wieczora, przez większą część nocy.
Inne zjawiska na niebie
Już od 2 października aż do 7 listopada promieniują szybkie meteory z roju Orionidów, które wchodzą w górne warstwy atmosfery ziemskiej z prędkością nieco ponad 60 km/sek. Maksimum roju przypada na 21 października – możemy wtedy oczekiwać około 25 „spadających gwiazd” na godzinę. Radiant meteorów leży na granicy gwiazdozbiorów Oriona i Bliźniąt (południowo-wschodnia część nieba). Warunki do obserwacji ich maksimum będą w tym roku dobre, ponieważ Księżyc będzie przed pierwsza kwadrą i zajdzie o godz. 21. Natomiast od 6 do 10 października (maksimum 7/8 października) promieniują powolne meteory Drakonidy. Ich radiant leży w gwiazdozbiorze Smoka. Warunki do ich nocnych obserwacji nie będą dobre, bo Księżyc będzie dwa dni przed ostatnią kwadrą, wschodząc już o godz. 21.
Natomiast dla wzbudzenia nie tylko obserwacyjnych refleksji, po tegorocznej wakacyjnej, pandemicznej pogodzie, odwołam się do sprawdzonego po wielokroć w praktyce przysłowia: „Gdy październik ze śniegiem przybieży, to na wiosnę śnieg długo poleży”.
Źródło: MOA
Opracowanie: Adam Michalec (MOA Niepołomice) i Elżbieta Kuligowska
