W czasie, gdy oczy wielu z nas skierowane były na wracającego z misji Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego, na Uniwersytecie Jagiellońskim trwały prace nad 1. w historii tej uczelni satelitą naukowym. Misja HYADES to ambitne przedsięwzięcie, które już za kilka lat wzleci na orbitę, by badać tajemnice pochodzenia ziemskiej wody – i nie tylko.
Projekt HYADES
HYADES (HYdrogen And DEuterium Survey) powstaje dzięki grantowi Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC) przyznanemu zespołowi kierowanemu przez dr. Michała Drahusa. Teleskop, który zostanie umieszczony na pokładzie małego satelity, będzie prowadził obserwacje w ultrafiolecie, a dokładniej w paśmie tzw. linii Lyman-alfa będącej sygnaturą obecności wodoru i deuteru. Analizując stosunek tych dwóch izotopów w wodzie zawartej w kometach, naukowcy chcą lepiej zrozumieć, skąd pochodzi woda na Ziemi i czy jej źródła są pozaziemskie.
- W ciągu ostatnich 35 lat podobne badania przeprowadzono z największym trudem dla 12 komet i uzyskano niejednoznaczne wyniki. W ramach projektu HYADES przebadamy pod tym kątem około 50 komet i to w zaledwie 3 lata - podkreśla dr Michał Drahus.
Symboliczne jest, że przygotowania do misji HYADES zbiegły się w czasie z obecnością pierwszego Polaka na pokładzie ISS. Misja Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego skłania do kilku istotnych refleksji.
- Dr Uznański-Wiśniewski realizuje na stacji m.in. eksperymenty związane z testowaniem pracy wyspecjalizowanego komputera w warunkach podwyższonej radiacji. To temat bardzo mu bliski, związany z jego wcześniejszą pracą naukową w CERN. Ale co ciekawe, to również tematyka szczególnie ważna dla nas - zespołu HYADES - bo budując instrument satelitarny, musimy uwzględniać wpływ promieniowania na jego działanie. Komponenty elektroniczne ulegają stopniowej degradacji i to realne wyzwanie inżynieryjne - zauważa dr hab. inż. Piotr Orleański, prof. UJ, dyrektor Centrum Badań Kosmicznych PAN i główny inżynier misji HYADES.
I dodaje: - Zbieżność działań nie kończy się na tej tematyce. Sławosz Uznański-Wiśniewski pracował w CERN, a my prowadzimy testy w uniwersyteckim synchrotronie SOLARIS. Właśnie tam, przy użyciu linii URANOS, wykorzystujemy promieniowanie Lyman-alfa do sprawdzania kluczowych komponentów naszego detektora. Obecnie testujemy pierwsze elementy instrumentu HYADES, a w ciągu roku planujemy zakończyć budowę i badania jego prototypu laboratoryjnego. Kolejnym krokiem będzie przygotowanie wersji lotnej. Integracja z satelitą oraz start misji planowane są na 2028 rok.
Co jeszcze wiemy? Satelita HYADES będzie mógł zbadać nawet 50 komet w ciągu zaledwie 3 lat, podczas gdy dotąd w historii badań kosmicznych udało się przeanalizować izotopowy skład zaledwie kilkunastu. Co ważne, będzie również gotów do obserwacji obiektów międzygwiezdnych, takich jak 1I/ʻOumuamua, 2I/Borisov czy niedawno odkryta 3I/ATLAS, które mogą przynieść dane o wodzie z innych układów planetarnych.
Wykład prof. Orleańskiego w Krakowie
Polska od wielu lat aktywnie uczestniczy w międzynarodowych misjach kosmicznych, dostarczając instrumenty naukowe i technologie, które pracują dziś na orbitach planet i księżyców Układu Słonecznego. O tym, jak wygląda nasz wkład w badania kosmosu, niebawem w Krakowie opowie sam dr hab. inż. Piotr Orleański. Wykład otwarty Polska w kosmicznych misjach planetarnych odbędzie się 23 października o godz. 18:15 na Wydziale Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przybliży historię i aktualny stan polskiego udziału w eksploracji planet, ich księżyców i komet. Profesor Orleański omówi misje, w których uczestniczyły polskie zespoły naukowe – od pierwszych prób badania Marsa po projekty realizowane obecnie.
Szczególną uwagę profesor poświęci misjom marsjańskim – od nieudanej Mars 92 po współczesne przedsięwzięcia ExoMars i InSight. Na zakończenie omówi misje znajdujące się obecnie w fazie wstępnej realizacji, a także te, które dopiero są proponowane do realizacji w przyszłości. Wykład jest częścią Planetary Science Conference, odbywającej się w ramach inicjatywy Krakowskie Konferencje Naukowe. Wstęp wolny, obowiązuje rejestracja.
Czytaj więcej:
Źródło: Uniwersytet Jagielloński
Opracowanie: Elżbieta Kuligowska
Na zdjęciu:
HYADES – Zespół odpowiedzialny za prowadzenie pomiarów (Źródło: UJ)
