Japet jest trzecim największym księżycem Saturna i jednocześnie najdalej oddalonym ze wszystkich dużych satelitów tej planety. Wszystkie dalsze księżyce orbitują w odległości przekraczającej 11 mln kilometrów od macierzystej planety, przy czym między nimi a Japetem jest "przerwa" o szerokości niemal 8 mln kilometrów. Księżyc ten charakteryzuje się podziałem na dwie półkule wyraźnie różniące się kolorem.

Mozaika złożona ze zdjęć Japeta, wykonanych przez sondę Cassini. Po prawej stronie widoczny ciemny obszar Cassini Regio, a w środkowej dolnej części charakterystyczny krater Engelier o średnicy 504 km. Źródło: NASA/JPL/SSI.

Japet należy do księżyców, które zostały odkryte najwcześniej. Już w 1671 roku odkrył go włoski astronom Giovanni Cassini, używając swojej lunety. Dostrzegł również, że obie półkule różnią się znacznie jasnością, a ciemniejszą z nich nazwano później jego nazwiskiem (Cassini Regio). Księżyc otrzymał nazwę po jednym z tytanów z mitologii greckiej, przy czym pomysłodawcą tej nazwy był John Herschel, syn odkrywcy Mimasa i Enceladusa (innych lodowych księżyców Saturna). Nazwy wszystkich utworów powierzchniowych na Japecie (z wyjątkiem Cassini Regio) noszą nazwy związane z francuską Pieśnią o Rolandzie.

Japet okrąża Saturna po orbicie o średnim promieniu 3,5 mln kilometrów i mimośrodzie 0,03, jednak orbita ta jest nachylona pod kątem 17 stopni względem płaszczyzny ekliptyki, czym różni się od orbit większości dużych księżyców Saturna. Pełny obieg wokół planety zajmuje Japetowi nieco ponad 79 dni i jest zsynchronizowany z ruchem Saturna, w związku z czym jedna półkula księżyca jest zawsze zwrócona ku niemu. Dzięki swojej odległej orbicie jest jedynym dużym księżycem Saturna, z którego pierścienie tej planety są wyraźnie widoczne. Pozostałe są zbyt blisko, żeby można było z nich ujrzeć strukturę pierścienia, a światło odbijane przez jego materię jest trudno dostrzegalne.

Porównanie orbity Japeta (kolor czerwony) z orbitami innych dużych księżyców Saturna (kolor niebieski). Źródło: Wikimedia.

Księżyc ma w przybliżeniu kulisty kształt o średnicy równikowej 1492 kilometrów, przy czym jego średnia gęstość wynosi 1,08 g/cm3 co oznacza, że niemal w całości zbudowany jest z lodu wodnego. Zawartość skał wewnątrz Japeta określa się na ok. 20%. Najbardziej charakterystyczną cechą jego budowy jest grzbiet przebiegający przez równik, który nadaje księżycowi kształt przypominający orzech włoski. Grzbiet ten ma długość 1300 km, szerokość 20 km i wysokość 13 km, co czyni go jednym z najwyższych łańcuchów górskich w Układzie Słonecznym. Struktura ta jest mocno urzeźbiona kraterami uderzeniowymi co sugeruje, że jest bardzo stara. Geneza tego grzbietu do dzisiaj nie została wyjaśniona, a jego odkrycie nastąpiło w 2004 r. po przesłaniu zdjęć przez sondę Cassini.

Porównanie rozmiarów Japeta  (lewy dolny róg) i Ziemi z Księżycem. Źródło: Wikimedia/Tom.Reding.

Fragment grzbietu przebiegającego przez równik Japeta. Zdjęcie wykonane przez sondę Cassini. Źródło: NASA/JPL/SSI.

Zdjęcie przedstawiające szczegóły grzbietu równikowego Japeta, wykonane przez sondę Cassini we wrześniu 2007 r. z wysokości 3870 km. Źródło: NASA/JPL/SSI.

Charakterystyka powierzchni Japeta zdominowana jest przez wyraźny podział księżyca na dwie półkule, jasną i ciemną. Istnieje hipoteza, że odpowiedzialnym za ten podział jest pierścień materii krążącej wokół Saturna, który pochodzi z jego księżyca Febe. Materia ta opadała przez miliony lat na jedną z półkul Japeta doprowadzając do dzisiejszego wyglądu. Pierwszym, który dostrzegł różnicę w jasności obu części satelity jest odkrywca tego księżyca Giovanni Cassini. Na jego cześć nazwano ten ciemny obszar na Japecie, który nosi nazwę Cassini Regio. Albedo ciemnej strony wynosi ok. 0,05 i jest wyraźnie niższe niż albedo jasnej strony wynoszące 0,5-0,6, tj. niemal tyle, ile albedo Europy (księżyca Jowisza). Oprócz opisanego wcześniej grzbietu przebiegającego przez równik księżyca, innymi charakterystycznymi elementami powierzchni są liczne kratery, z których ok. 20 ma średnicę większą niż 100 kilometrów. Największym kraterem na Japecie, i jednym z największych w całym Układzie Słonecznym jest Turgis o średnicy 580 kilometrów, zlokalizowany po ciemnej stronie księżyca.

Porównanie wyglądu jasnej i ciemnej półkuli Japeta. Zdjęcia wykonane przez sondę Cassini. Źródło: NASA/JPL/SSI.

Krater Turgis. Źródło: NASA/JPL/SSI.

Zdjęcie przedstawiające plamy ciemnej materii na powierzchni Japeta. Źródło: NASA/JPL/SSI.

Ciekawostki:

• Saturn widziany z Japeta miałby rozmiar cztery razy większy niż Księżyc w pełni widziany z Ziemi.
  
• Japet jest z łatwością widoczny z Ziemi przy pomocy średniej wielkości amatorskiego teleskopu (wyglądem przypomina gwiazdę).
  
• Większość informacji, które posiadamy o Japecie zostały zdobyte podczas misji Cassini, która od kilkunastu lat bada Saturna i jego księżyce. Sonda przeleciała najbliżej Japeta w 2007 r. przesyłając zdjęcia z wysokości 1227 kilometrów nad jego powierzchnią.

Grzegorz Iwanicki