Laureatami Nagrody Nobla 2019 w dziedzinie fizyki zostali odkrywcy pierwszej planety pozasłonecznej krążącej wokół normalnej gwiazdy, Michel Mayor oraz Didier Queloz, a także naukowiec mający wielki wkład w odkrycia kosmologiczne – James Peebles.
Oto krótkie uzasadnienie od Komitetu Noblowskiego: nagroda została przyznana za wkład w nasze zrozumienie ewolucji Wszechświata i miejsca Ziemi w kosmosie. James Peebles otrzymał ją za teoretyczne odkrycia w kosmologii fizycznej, a Michel Mayor i Didier Queloz za odkrycie egzoplanety okrążającej gwiazdę typu słonecznego.
Wysokość nagrody wyniosła 9 milionów koron szwedzkich, czyli około 3,5 miliona złotych. Połowę tej kwoty otrzymał James Peebles, a drugą połowę wspólnie Michel Mayor oraz Didier Queloz.
James Peebles wniósł istotny wkład w badania kosmologiczne. Jest uznawany za jednego z głównych kosmologów drugiej połowy XX wieku. Jego teoretyczne prace pozwoliły przekształcić kosmologię w ciągu ostatnich 50 lat ze sfery spekulacji do naukowo rozwiniętej dyscypliny i stanowią podstawę dla naszego obecnego zrozumienia Wszechświata jako całości i jego ewolucji. Peebles jako jeden z pierwszych postulował istnienie tzw. mikrofalowego promieniowania tła (co zostało potem potwierdzone). Zajmował się kwestiami związanymi z Wielkim Wybuchem, pierwotną nukleosyntezą, zagadką ciemnej materii czy powstawaniem struktur we Wszechświecie.
Wskazanie pozycji na niebie, w jakiej znajduje się układ planetarny 51 Pegasi. Michel Mayor oraz Didier Queloz odłosili w 1995 roku odkrycie w nim pierwszej planety krążącej wokół gwiazdy podobnej do Słońca. Źródło: Joahn Jarnestad/The Royal Swedish Academy of Sciences.
Z kolei odkrycie, którego dokonali Michel Mayor oraz Didier Queloz, wpływa na zrozumienie naszego miejsca we Wszechświecie w nieco innej skali niż kosmologiczna. Chodzi tutaj o potwierdzenie, że inne gwiazdy podobne do Słońca także mają swoje planety. Obecnie naukowcy znają już ponad 4000 takich egzoplanet.
Warto tutaj wskazać, że Mayor i Queloz nie byli pierwszymi odkrywcami planet pozasłonecznych. Pierwsze egzoplanety odkrył kilka lat wcześniej polski astronom Aleksander Wolszczan (oraz Dale Frail). Co prawda są to planety okrążające pulsara, a nie „normalną” gwiazdę, jednak w kontekście uzasadnienia dla przyznania nagrody opublikowanego przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk, dziwi pominięcie Wolszczana wśród nagrodzonych.
Sylwetki laureatów:
James Peebles, urodzony w 1935 roku w Winnipeg, Kanada. Doktorat w 1962 r. na Princeton University, USA. Obecnie Albert Einstein Professor of Science na Princeton University, USA.
Michel Mayor, urodzony w 1942 roku w Lausanne, Szwajcaria. Doktorat w 1971 r. na University of Geneva, Szwajcaria. Obecnie Professor na University of Geneva, Szwajcaria.
Didier Queloz, urodzony w 1966 roku. Doktorat w 1995 r. na University of Geneva, Szwajcaria.Obecnie profesor na University of Geneva, Szwacjaria oraz University of Cambridge, Wielka Brytania.
Więcej informacji:
Opracowanie: Krzysztof Czart
Źródło: Królewska Szwedzka Akademia Nauk
Na ilustracji:
Od lewej: James Peebles, Michel Mayor, Didier Queloz. Źródło: Niklas Elmedhed / Nobel Media.
