Rusza największa w Europie sieć koordynująca badania astronomiczne – OPTICON-RadioNet Pilot (ORP). Biorą w niej udział astronomowie z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytetu Warszawskiego.
Dwa duże zespoły astronomów łączą swoje siły, by stworzyć największą w Europie sieć instrumentów obserwacyjnych. ORP zapewni europejskim naukowcom dostęp do szerokiej gamy teleskopów oraz wesprze rozwój naukowy młodych astronomów. To wszystko powinno umożliwić nowe odkrycia. W projekcie o wartości 15 milionów euro, finansowanym z programu Komisji Europejskiej Horyzont 2020, z Polski wezmą udział Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytet Warszawski.
Do tej pory w Europie działały dwie główne sieci koordynujące współpracę instrumentów naziemnych. Jedna związana była z obserwacjami w zakresie widzialnym (OPTICON), a druga w zakresie radiowym (RadioNet). Obie sieci od ponad 20 lat z dużym powodzeniem służyły społeczności astronomów prowadzących badania w tych zakresach widma promieniowania elektromagnetycznego.
Wraz z rozwojem wiedzy o Wszechświecie astronomowie potrzebują coraz bardziej zaawansowanych i wzajemnie uzupełniających się metod i narzędzi badawczych. Dlatego Unia Europejska postanowiła wesprzeć współpracę pomiędzy różnymi grupami astronomów i przyznała grant z programu Horyzont 2020. Dzięki połączeniu projektów OPTICON i RadioNet powstała największa w Europie sieć współpracy wykorzystująca instrumenty naziemne.
Projekt ORP ma na celu rozwój tzw. astronomii wieloaspektowej, obejmującej nie tylko badania w szerokim zakresie promieniowania elektromagnetycznego, ale także fale grawitacyjne, promieniowanie kosmiczne i neutrina. Dlatego duży nacisk kładzie się na ujednolicenie metod i narzędzi obserwacyjnych oraz rozszerzenie dostępu do wielu różnych instrumentów astronomicznych.
W ramach przedsięwzięcia wypracowane zostaną standardy obserwacji nieba i analizy danych zarówno dla teleskopów optycznych, jak i radioteleskopów, zaś europejscy astronomowie uzyskają łatwiejszy do nich dostęp, np.: do optycznego 11-metrowego teleskopu w Południowej Afryce czy 100-metrowego radioteleskopu w Bonn. Nowy program zadba również o rozwój młodego pokolenia badaczy – umożliwi im zdobywanie cennego doświadczenia w obserwacjach za pomocą różnych instrumentów.
Projektem kierują francuski CNRS, brytyjski Uniwersytet Cambridge i niemiecki Instytut Radioastronomii im. Maxa Plancka, a współpraca obejmuje 37 instytucji naukowych z 15 krajów europejskich, Australii i Południowej Afryki. W projekcie ORP biorą udział dwie polskie uczelnie – Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytet Warszawski.
Badania naukowe w ramach ORP na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika będą prowadzone zarówno w zakresie radiowym, jak i widzialnym przy użyciu instrumentów znajdujących się w Obserwatorium Astronomicznym UMK w Piwnicach pod Toruniem. Całość prac naukowych na UMK będzie koordynowana przez dr hab. Agnieszkę Słowikowską, prof. UMK – zastępcę dyrektora Instytutu Astronomii UMK ds. Infrastruktury Badawczej. W zakresie radiowym użyty zostanie największy polski radioteleskop o średnicy 32 metrów, który w 2020 r. przeszedł gruntowną renowację.
Do pomiarów w zakresie widzialnym wykorzystany zostanie największy w Polsce teleskop optyczny (zwierciadło główne o średnicy 90 cm). Instrumenty te posłużą do prowadzenia badań naukowych wspólnie z wieloma innymi teleskopami rozmieszczonymi na całym świecie. Dostarczać będą one danych na temat różnych typów obiektów: gwiazd zmiennych, supernowych, zjawisk tymczasowych itp. Takie podejście pozwala na monitorowanie całego nieba przez całą dobę, nawet w przypadku złej pogody u części obserwatorów.
W projekcie ORB bardzo ważna rola powierzona została prof. Agnieszce Słowikowskiej. Została ona wybrana na przewodniczącą zespołu koordynującego ORP (Chair of the ORP Board), w skład którego wchodzi 37 reprezentantów wszystkich instytucji zaangażowanych w działalność sieci.
Projekt ORP otrzymał dofinansowanie z unijnego programu badań i innowacji Horyzont 2020 w ramach umowy o grant nr 101004719.
Źródło: UMK
Oprac. Paweł Z. Grochowalski
